معرفی گیاه- آدنیوم Desert Rose

آدنیوم Adenium از جمله گیاهان گلدار و گوشتی (succulent این گیاهان در ساقه خود آب ذخیره می کنند) است که به راسته Gentianales و خانواده Apocynaceae و جنس Adenium تعلق دارد و بومی مناطق صحرایی جنوب و شرق آفریقا و شبه جزیره عربستان است. گونه های مختلفی در جنس این گیاه وجود دارد که امروزه برخی از آنان به عنوان گیاهان زینتی و بخصوص گلدانی مورد توجه قرار گرفته اند که از بین آنان گونه Adenium obesum بیش از سایرین استفاده شده است. البته دو رگه گیری بین گونه های این جنس رواج دارد و ارقام و نمونه های جدیدی از این طریق این روش به دوست داران این گیاه معرفی می شود و مورد استفاده قرار می گیرند.

به طور کل گیاهان آدنیوم به دلیل گلهای رنگینی که دارد محبوب شده اند اما شکل و فرم جالب و منحصر به فرد ساقه های آنان نیز موثر بوه است. شیره این گیاهان سمی است  و تاثیر منفی بر روی عملکرد قلب و عروق دارد.

گونه های گیاه آدنیوم(تصاویر در قسمت انتهای مطلب)

Adenium arabicum  این گیاه به دلیل نحوه رشد و  شکل برگها و شیوه گلدهی معمولا برای تهیه بونسای مورد استفاده قرار میگیرد. برگها سطحی پهن و حالتی چرمین دارد. تنه معمولا شکلی کلفت جالب می یابد و از نظر ظاهری بین تنه اصلی و شاخه  ها چندان تفاوتی وجود ندارد. پوسته ارغوانی مایل به قهوه ای تیره است و گلهای این گیاه صورتی الی صورتی مایل به قرمز هستند.

Adenium boehmianum  گیاهی سمی که بومی مناطق خشک شمالی کشور نامیبیا و نواحی جنوبی کشور آنگولا است . مردم این نواحی با جوشاندن ریشه، شیره گیاه را خارج کرده و از سم تهیه شده بدین طریق در شکار حیوانات استفاده می کنند شاید به همین دلیل نام انگلیسی این گیاه Bushman poison می باشد. برگها فقط در طی سه ماه بر روی گیاه است و در انتهای شاخه ها شکل می گیرد و گلها نیز برای چند هفته در طی زمستان ظاهر می شوند. البته توجه داشته باشید که زمستان این کشورها هوایی گرم دارد.

Adenium multiflorum درختی با قامت کوچک است که به نواحی مرکزی و شرقی آفریقا تعلق دارد و از سم آن برای شکار ماهی استفاده می شود . همچنین برخی از انواع این گیاه نیز یه شکل زینتی مورد استفاده قرار میگیرند.

Adenium obesum همانطور که اشاره شد از بین گونه های این گیاه گونه Adenium obesum بیش از دیگران مورد توجه قرار گرفته است. این گیاه در زبان انگلیسی Desert Rose یا رز صحرایی خوانده می شود.

Adenium swazicum این گیاه بومی آفریقای جنوبی است. گیاهی گلدار و زیبا که گاهی به عنوان گیاهی زینتی مورد استفاده قرار میگیرد.

Adenium socotranum  این گیاه به ارتفاع حدود 4 متر نیز می تواند برسد و قطر تنه اصلی نیز می تواند به حدود 1.8 متر دست یابد. در واقع این گیاه جز بزرگترین انواع آدنیوم است.گلهای صورتی رنگ برای چند هفته در بهار ظاهر می شود

مشخصات ظاهری Adenium obesum

از آنجایی که گونه Adenium obesum بیش از دیگران به عنوان گیاهی زینتی مورد استفاده قرار میگیرد مشخصات ظاهری آن را در ادامه می آورم.  این گیاه معمولا همیشه سبز است اما در طبیعت و زمانی که دوره های خشکی وجود دارد برگهایش خزان کرده و با بهبود شرایط رطوبتی محیط مجددا برگها رویش می کنند. البته سرما نیز می تواند موجب ریزش برگهای گیاه شود . این گیاه به شکل بوته رشد می کند و به ارتفاع 3-1 متر می رسد قسمت پایین تنه متورم است. برگها اکثرا در قسمتهای بالای ساقه شکل می گیرند و بافتی چرمین، طول 15-5 سانیتمتر و عرض 3-0.3 سانتیمتر دارند. گلهای شیپور مانند آن 5-2 سانیتمتر طول و 6-4 سانتیمتر قطر با 5 عدد گلبرگ دارند که به شکل طبیعی به رنگ قرمز الی صورتی می باشند اما رنگ سفید نیز در بین آنان یافت می شود همچنین گلهای دورنگه نیز وجوددارند. زمان گلدهی بسته به شرایط رشد از اواخر زمستان تا اواسط بهار است و گاهی حتی قبل  از اینکه گیاه بعد از اتمام دوران رکود خود برگ بدهد گلها شکوفا می شوند. امروزه نگهداری این گیاه به شکل بونسای رواج یافته است. از دیگر نامهای انگلیسی این گیاه می توان به Sabi star,Kudu, Mock azalea, Impala lily, Desert rose در ادامه شرایط محیطی مناسب رشد این گیاه را مشاهده می کنید.

تصویر فوق: تنوع رنگ در ارقام مختلف گیاه آدنیوم. بسیاری از گیاهانی که مشاهده می کنید حاصل از عمل دو رگه گیری هستند.

آبیاری: نحوه آبیاری این گیاه همانند کاکتوسها است. یعنی باید صبر کنید تا سطح خاک تا عمق حدود 3-2 سانیتمتری خشک شود و سپس نسبت به آبیاری آن اقدام کنید. آبیاری بیش از اندازه و خیس بودن مداوم خاک منجر به پوسیدگی ریشه و ساقه این گیاه و مرگ آن می شود. در واقع این گیاه همانند کاکتوسها به خشکی خاک مقاومت نشان می دهد اما خشکی کشیدن بیش از اندازه آن منجر به عدم گلدهی، ریزش برگها و وارد شدن گیاه به دوره رکود و چروکیدگی سطح ساقه ها و تنه اصلی می شود. بنابراین شاید بخصوص در طی روزهای گرم تابستان لازم باشد که به شکل روزانه به گیاه آب دهید اما همیشه قبل از آبیاری به سطح خاک توجه کنید و اگر هنوز سطح خاک مرطوب بود گیاه را آب ندهید. اصولا اگر هوا خشک نباشد و از مقداری رطوبت برخوردار باشد رشد این گیاه بهتر می شود اما این به معنی غبارپاشی برگسار گیاه نیست . از روشهای که رطوبت تمامی هوا را افزایش می دهد استفاده کنید.

دما: حداقل دمایی که این گیاه می تواند زنده بماند 10 درجه سانتیگراد در طی شب است.همچنین آدنیومهای گلدانی حداکثر دما را تا 35 درجه تحمل می کند.البته گونه های وحشی که در موطن خود به سر می برند دما را تا 48 درجه به خوبی تحمل کرده و مشکلی برایشان ایجاد نمی‌شود. البته هر مقدار که دما بالاتر رود اگر به آبیاری گیاه دقت بیشتری شود، گیاه طیف بالاتری از دما را می تواند تحمل کند.

نور: این گیاه به نور مستقیم آفتاب نیاز دارد تا بتواند گل بدهد. مکانهای کم نور موجب بلند و باریک شدن ساقه ها، عدم گلدهی و کاهش میزان برگها می شود. مکانی که آنرا می کارید اگر از 50-30٪ سایه برخوردار باشد مناسب ترین مکان برای این گیاه است که علاوه بر دریافت نور کافی، مشکل سوختگی برگها در اثر آفتاب بیش از حد نیز پیش نمی آید. یعنی اگر مکانی در اختیار داشته باشید که در فصل گرم تابستان طی روز در صبح الی ساعت 2 از نور مستقیم برخوردار باشد و سپس نیمه سایه و بعد سایه شود برای این گیاه بهترین است. در واقع این گیاه هر قدر بزرگتر و بالغ تر باشد به نور بیشتری نیاز دارد. گیاهان جوان را باید بیش از گیاهان بالغ و بزرگ از نور شدید آفتاب محافظت کرد و مراقب آنان بود. توجه داشته باشید که در صورت تابش نور از پنجره ، این گیاه بعد از مدتی به سمت نور خم می شود بنابراین هر چند وقت یکبار گلدان را بچرخانید تا رویش ساقه های گیاه به شکل یکنواحت و بدون خمش به سمت نور صورت گیرد.

خاک: به خاکی سبک با زهکش بسیار خوب نیاز دارد. مثلا می توان از مخلوط پرلایت، شن و قلوه سنگهای بسیار کوچک استفاده کرد. اگر از ماده ای مانند پیت در مخلوط خاکی این گیاه استفاده کنید شاید لازم باشد که هر ساله و یا هر دو سال یکبار نسبت به تعویض گلدان و مخلوط خاکی اقدام کنید تا خطر متراکم شدن مخلوط خاکی و در نتیجه نگهداری رطوبت و افزایش خطر پوسیدگی ریشه ها پیش نیاید.همچنین گلدانهای سرامیکی و سفالی مناسب تر از گلدانهای پلاستیکی هستند. برای کوددهی می توان از کودی کامل التبه با نصف غلظت معمول هر ماه یک مرتبه در طی فصل رشد استفاده کرد. البته برخی از پرورش دهندگان دادن کود را برای یک مرتبه در فصل بهار توصیه کرده اند . به هر حال این گیاه اصولا به مواد غذایی زیادی احتیاج ندارد و توجه داشته باشید که کوددهی در طی فصل رشد انجام می شود و بهتر است که بعد از شروع گلدهی گیاه برنامه کوددهی را آغاز کنید و قبل از آن به گیاه کود ندهید و در ماه های پاییز و زمستان نیز کوددهی را متوقف کنید.  هنگام کوددهی ابتدا با مقداری آب گیاه را سیراب کنید و سپس محلول کود را به گیاه بدهید. دادن محلول کودی به گیاهی  که تشنه نیز می باشد می تواند منجر به آسیب رسی به ریشه ها شود. تعویض گلدان این گیاه با توجه به اینکه آدنیوم رشدی آهسته دارد و اصولا با متراکم بودن ریشه هایش در محیط داخلی گیاه مشکلی ندارد هر چند سال یکبار لازم می شود. گاهی بیرون آوردن این گیاه از گلدان قدیمی به دلیل گوشتی بودن ریشه ها و قطور بودن قسمت پایین ساقه مشکل است و لازم می شود که بدنه گلدان با چکش شکسته شود تا کمترین فشار و آسیب متوجه ریشه ها شود. بعد از بیرون آوردن گیاه از گلدان می توان هرس ریشه نیز انجام داد. حتی برخی از ریشه ها را می توان تا نزدیکی قسمت متورم ساقه کوتاه کرد. گلدان جدیدباید به گونه ای بزرگ باشد که توده ریشه نیمی از فضای آنرا پر کند و بقیه را نیز با مخلوط خاکی جدید و تازه پر کنید. مراقب باشید تا گیاه را در گلدان جدید عمیق تر از آنچه که در گلدان قبلی بوده است نکارید. این عمل یعنی عمیق تر کاشتن گیاه موجب افزایش مشکل پوسیدگی گیاه خواهد شد. همچنین اصولا برخی از پروش دهندگان گلدانهایی که عمق کمتری نسبت به قطر دهانه دارند را پیشنهاد می کنند زیرا این گللدانها نسبت به گلدانهای عمیق از سرعت  بالای آب بعد از آبیاری و به بیان دیگر از زهکش بهتری برخوردار هستند و برای گیاهانی که به پوسیدگی ریشه ناشی از ماندگاری آب حساس هستند مناسب تر تشخیص داده شده اند.

تکثیر: قلمه یکی از راه های معمول تکثیر این گیاه است. از ساقه هایی به ضخامت یک مداد هستند می توان قلمه به طول 15-12 سانتیمتر تهیه کرد . بهتر است که از ساقه هایی که به شکل مستقیم از تنه اصلی منشا گرفته اند قلمه تهیه کنید زیرا قلمه های بدست آمده از ساقه های فرعی ریشه دهی خوبی ندارند. جداسازی گلها و برگها به ریشه زایی قلمه کمک خواهد کرد. قلمه ها را برای 4-2 روز در محلی گرم و خشک و بدور از نور مستقیم آفتاب قرار دهید. برای محیط کاشت می توان از مخلوط یک قسمت پیت موس و سه قسمت پرلایت استفاده کرد . قبل از کاشت قلمه ها بستر کاشت را به خوبی آب دهید تا مرطوب شود به نحوی که آب به خوبی از منافذ کف گلدان محل کاشت بیرون  بیاید . سپس ابتدا با کمک وسیله ای مثل مداد منفذی را در خاک ایجاد کنید و سپس قلمه را در منفذ قرار دهید به نحوی که حداقل یک سوم طول آن در خاک کاشت شود و سپس با انگشتان دست خاک اطراف قلمه را فشرده و محکم کنید. بعد از کاشت قلمه ها و برای آبیاری حتما صبر کنید که سطح خاک به خوبی خشک شود و بعد آنرا آب دهید حتی برخی از پرورش دهندگان غبارپاشی را به جای آبیاری خاک ترجیح می دهند. قلمه ها را به دور از نور مستقیم خورشید اما در مکانی پر نور و روشن قرار دهید و کشیدن پلاستیک بر روی آنان به منظور افزایش رطوبت هوای آنان به ریشه زایی کمک می کند. شروع رشد جدید در قلمه ها نشانه ای از ریشه زایی آنان است و معمولا ده هفته طول می کشد. با کاشت بذر نیز می توان این گیاه را تکثیر کرد اما گیاه بدست آمده شبیه گیاه مادری نمی شود بنابراین معمولا با کاشت بذر پایه هایی بدست می آورند و بعد بر روی آنان از گیاهان مورد نظر می توان پیوند زد. از گلهای گیاه غلافهایی بدست می آیند که نسبتا بزرگ هستند و باید اجازه داد تا این غلافها بر روی خود گیاه برسند. این مسئله مدتی زمان می برد و باید صبور بود. برداشت بذرها به شکل نارس مانع از جوانه زنی مناسب آنها خواهد شد. زمانی که غلافها رسید می توان آنان را از گیاه جدا کرد اما حدود دو هفته اجازه دهید تا غلافها به شکل طبیعی خشک شوند تا به شکل طبیعی باز شده و بذرها را آزاد کنند. حدود 15 روز بعد از آزاد سازی بذرها از غلاف، باید آنها را کاشت.

تصویر فوق: بذر و غلاف این گیاه

کاشتن دیرتر بذرها مانع از جوانه زنی مناسب آنها خواهد شد. اگر مدت زمانی از نگهداری بذرها گذشته باشد بهتر است که بذرها را قبل از کاشت به مدت 4-2 ساعت در آب بخیسانیم. برای کاشت بذدرها مخلوطی از پرلایت+شن می توان استفاده کرد و حداقل عمق لازم برای بستر کاشت بذرها 10-7 سانتیمتر است. بذرها را به فاصله 5-2.5 سانیتمتر بر روی سطح بستر قرار دهید و با لایه ای بسیار نازک روی آنان را بپوشانید. بعد از کاشت بذرها مهم است که به شکل منظم به آنها آب دهیم. البته از آنجایی که آبیاری منجر به جابجایی بذرها می شود روش غبارپاشی برای آبیاری بذرها مناسب تر است . البته توجه داشته باشید زمانی اقدام به غبارپاشی کنید که سطح خاک خشک شده باشد. وجود رطوبت بیش از اندازه موجب پوسیدگی گیاهان جوان خواهد شد اما همچین نباید اجازه داد که محیط خشک شود که در این صورت میزان جوانه زنی بسیار کاهش می یابد. وجود نور مستقمی خورشید و دمای 35-25 درجه سانیگراد نیز از جمله شرایط جوانه زنی مناسب بذرها است. زمانی که گیاهان جوان حدود 3 جفت برگ داشتند می توان نسبت به جابجایی آنان اقدام کرد.

یکی از کارهایی که در مورد گیاهان حاصل از بذر انجام می شود عمل قطع قسمت زیرین ساقه (ناحیه اتصال ساقه به ریشه) است. زیرا ریشه گیاه حاصل از بذر بسیار مستقیم و عمودی در خاک رشد می کند در حالیکه بهتر است ریشه ها تشویق به رشد در تمامی جهات شوند. بنابراین در مورد گیاهان جوانی که یک ماه عمر دارند به شیوه ای که در تصویر مشاهده میکنید عمل می شود. بعد از مدتی از قسمت برش خورده، ریشه های ثانویه به تعداد حداقل 8-7 عدد (به جای یک ریشه اصلی) شروع به رشد می کنند که موجب استقرار و رویش بهتر گیاه در آینده خواهند شد.

هرس: این گیاه به شکل معمول به ندرت نیاز به هرس می یابد.هرس آنرا بر اساس هدف می توان در سه گروه قرار داد: 1- هرس برای قطع شاخه های آسیب دیده 2- هرس برای تحریک به گلدهی 3- هرس برای حفظ فرم و شکل گیاه.  در اواخر فصل زمستان و یا اوایل بهار می توان شاخه هایی را که به هر دلیل در طی فصل رشد قبلی آسیب دیده‌اند از گیاه جدا کرد. همچنین ساقه هایی را که بیش از اندازه بلند شده اند را میتوان کوتاه کرد اما کوتاه کردن آنان نباید بیش از اندازه باشد و بهتر است که قد آنان را هم ارتفاع با دیگر ساقه ها در نظر بگیریم و قسمت اضافی را قطع کنیم. ساقه های نرم و نازک را می توان جدا کرد یعنی ساقه را با دست امتحان کنید. اگر که به راحتی خم شوند بهتر است که کوتاه شوند. ساقه های نرم و آبدار نسبت به بیماری ها حساس تر از ساقه هایی با بافت محکم هستند . به طور کل در هر برنامه انجام هرس نباید بیش از یک سوم از حجم کل شاخسار گیاه کوتاه و حذف شود. یعنی وقتی به توده ساقه های حذف شده از گیاه نگاه می کنید باید از نظر مقایسه حجمی حداکثر یک سوم ساقه های باقیمانده گیاه باشد. بیش از این مقدار گیاه را شوکه خواهد کرد. سرزنی شاخه در اواخر پاییز می تواند منجر به تحریک رشد ساقه های  جدید و افزایش گلدهی گیاه در سال آینده شود. البته توجه داشته باشید که هرس در چنین زمانی از سال موجب افزایش حساسیت گیاه به سرمای زمستانه می شود بنابراین باید به این مسئله توجه کرد و گیاه را در محیطی با دمای مناسب در طی زمستان نگهداری نمود. این گیاه گاهی تمایل به تولید پاجوش دارد که انرژی گیاه را در رشد و گلدهی خواهد گرفت بنابراین به محض مشاهده پاچوش ها و تا زمانی که کوچک هستند آنها را از گیاه جدا کنید. یاد نبرید که شیره این گیاه سمی است و در هنگام هرس و قطع شاخه ها حتما از دستکش استفاده کنید.

دوران استراحت: این گیاه در طی فصل زمستان به شکل معمول به استراحت نیاز دارد.تحریک استراحت به دو شیوه امکان پذیر است عدم آبیاری گیاه و منتقل کردن گیاه به مکانی خنک با نور غیر مستقیم و گاهی از هر دو شیوه استفاده می شود. در واقع اگر  دمای محیط در طی دوران استراحت بیش از 13 درجه سانیتگراد باشد به عدم آبیاری گیاه باید بیشتر توجه کرد. اما اگر حدود 10 درجه باشد گاهی می توان به گیاه آب داد البته این آبیاری باید در حدی باشد که فقط از خشک شدن بیش از اندازه خاک گلدان جلوگیری شود یعنی گیاه هر 4-3 هفته یکبار گیاه را آب داد .  توجه داشته باشید که اگر دمای محیط در حدود 20 درجه باشد این گیاه هرگز استراحت خود را شروع نمی کند حتی اگر آنرا آب ندهید. در دوران رکود و استراحت گیاه برگهای خود را از دست می دهد و به نور زیادی نیز احتیاج ندارد اما در تاریکی هم نباید رها شوند. حتی نور مستقیم صبحگاهی برای گیاه مناسب است. با آمدن بهار آبیاری افزایش می یابد و گیاه نیز به مکانی گرمتر و با نور مستقیم مناسب تر منتقل می شود تا رویش جدید آن آغاز شود.

آفات و بیماری: کنه تارعنکبوتی ، شپشک آرد آلود، شته  از جمله آفات رایج این گیاه هستند. این گیاه در شرایطی که رطوبت محیط بالا است به بیماری های قارچی مانند انواع لکه های برگی و  سفیدک پودری حساس می شود همچنین اصولا وجود رطوبت همیشگی در خاک آنرا نسبت به پوسیدگی ریشه و ساقه اصلی حساس می کند.