معرفی گیاه- آفتابگردان Sunflower

آفتابگردان Helianthus spp. به خانواده  تعلقAsteraceae  دارد. گلهای آفتابگردان  گیاهانی یکساله و یا چند ساله هستند که علاوه بر جنبه زیبایی ، به دلیل تولید دانه روغنی و یا در صنایع روغنکشی مورد استفاده فراوان قرار می‌گیرند. این گیاهان از نظر اندازه کل گیاه، اندازه قطر گل ، تعداد گلبرگها (برخی نمونه های زینتی به دلیل تعداد زیاد گلبرگها اصلا شبیه آفتابگردان نیستند!) و گاهی رنگ گل (زرد، نارنجی، قرمز، کرم، ارغوانی و برنزه) از تنوع برخوردار هستند به نحوی که می توان آنان را بر اساس خصوصیات ظاهری و همچنین طول عمر گل در چهار گروه عمومی قرار داد.

همچنین به طور کل این گیاهان رشد سریعی دارند و از زمان کاشت بذر تا گلدهی بسته به نوع رقم و گونه این گیاه حدود 90-70 روز طول می کشد.این چهار گروه عبارتند از:

آفتابگردانهای بلند قامت و چند ساله: برخی انواع از گونه های آفتابگردان با فرارسیدن فصل سرد قسمت هوایی خود را از دست می دهند اما با گرم شدن هوا در بهار مجددا و با کمک قسمتهای زیرزمینی که در طی زمستان در زیر زمین زنده مانده اند مجددا جوانه می زنند و سبز می کنند . از جمله این گونه ها می توان به H.maximiliani اشاره کرد که 3-1 متر ارتفاع با ساقه ای بدون انشعاب و برگهایی باریک به طول 25 سانتیمتر در قسمت پایین ساقه و 5 سانتیمتر در قسمت بالای ساقه دارد. گل 12 سانیتر قطر دارد و گلبرگهای آن زرد رنگ هستند و علاوه بر جنبه زینتی برای تولید دانه های خوراکی کاشت می شوند . نمونه دیگر این گروه H. Angustifoliusاست که حدود 2-1 متر ارتفاع دارد و گلها نیز 8 سانتیمتر قطر و برگهایی باریک دارند و البته در زمینهای مرطوب رشد خوب دارد.

آفتابگردانهای کوتاه قامت چند ساله: این نوع از آفتابگردانها قد کوتاهی دارند به طوریکه با سایر گلهای فصلی نیز می توان آنها را  مورد استفاده قرار داد. مثلا گونه H.salicifolius حداکثر 120 سانتیمتر ارتفاع می یابد و در فصل پاییز گلهایی زرد رنگ با مرکزی قهوه ای رنگ دارد و قطر گلها نیز حدئود 13 سانتیمتر است. برگها حدود 10 سانتیمتر طول دارند .

آفتابگردانهای بلند قامت یکساله: معمولی ترین انواع آفتاب گردان است که ساقه های بلند آنان گاهی نیاز به قیم پیدا می کنند تا بر اثر سنگینی گل ساقه ها خم نشوند و نشکنند. از معروفترین گونه های آفتابگردان که در این گروه قرار میگیردH. Annuus است که می تواند حتی به ارتفاع 3 متر نیز برسد و گلهای آن در تابستان شکوفا می شوند و در صنعت روغن گیری نیز بسیار مورد استفاده دارد.

آفتابگردانهای کوتاه قامت یکساله: این نوع از گیاهان اکثرا به همان گونه H. Annuus تعلق دارند اما قد و قامتی کوتاه دارند و حدود 60 سانتیمتر ارتفاع می یابند و حدود 60ر وز بعد از کاشت نیز گل می دهند.

توجه: قسمت رنگین گلهای آفتابگردان در واقع گلچه های شعاعی هستند که می توانند به رنگهای زرد قرمز نارنجی و سایر رنگها باشند اما عقیم هستند  و از آنها دانه ای تولید نمی شود اما در دنیای گلها و گیاهان همین گلچه های رنگین هستند که جلب توجه می کنند .گلچه هایی که در مرکز گل قرار گرفته اند گلچه های لوله ای هستند که بعدها تبدیل به میوه (دانه) آفتابگردان می شوند. این دانه ها در صنایع روغن کشی و تولید روغن گیاهی مصرف می شوند  

توجه : علاوه بر گونه های اصلی آفتابگردان امروزه نمونه های دورگه ای از این گیاه نیز وجود دارند که از نظر ارتفاع و اندازه قطر گل متنوع و مختلف هستند

نیازهای محیطی

آبیاری: آفتابگردان به آبیاری نسبتا مرتب و منظمی نیاز دارد تا بتواند به خوبی رشد کند هر مقدار نیز گیاه قامت بلندتری داشته باشد نیاز و مصرف آب آن نیز بیشتر خواهد بود. مثلا گیاهی که حدود 2 متر ارتفاع دارد به 30 لیتر آب در طی هفته نیاز دارد. آبیاری منظم و مرتب به خصوص در طی ماه اول به رشد و توسعه مناسب سیستم ریشه این گیاه کمک می کند .از طرفی آبیاری بیش از اندازه موجب عدم شکل گیری و یا بدشکل شدن بذرهای شکل گرفته در مرکز گل می شود  و خیس بودن همیشگی خاک در نهایت موجب زردی برگها و ریزش آنان و پژمردگی و مرگ گیاه می شود.

نور: آفتابگردان به محیطی پر نور و با نور مستقیم آفتاب حداقل به مدت 8-6 ساعت در طی رز نیاز دارد .نیاز دارد. مکانهای سایه و کم نور موجب رشد ضعیف و کوچک شدن گل و یا عدم شکل گیری گل خواهد شد. نور شدید اگر همراه با گرم بودن هوا و خشکی کشیدن گیاه باشد موجب خشکیدگی و چروکیدگی برگها و ریز شدن گلها می شود.

دما: گیاهان آفتابگردان بهترین رشد خود را در دمای 25-21 درجه انجام می هند اما دما را تا 33 درجه و همچنین 17 درجه به خوبی تحمل کرده و به رشد خود نیز ادامه می دهند. هر مقدار که گرما بیشتر شود بهتر است که آب بیشتری نیز در اختیار گیاه قرار داد و یا فواصل آبیاری را کوتاه تر کرد اما هر مقدار که هوا سردتر باشد بهتر است که فواصل آبیاری را نیز بیشتر کرد و همچنین در این شرایط به آب کمتری نیز احتیاج است.

خاک: خاکی با زهکش خوب و حاوی مواد ارگانیک همانند خاک برگ و یا کود پوسیده دامی به رشد این گیاه می کند. همچنین اضافه کردن شن (با ذرات 2-1 میلیمتر و همچنین ماسه بادی و یا شن مصالح ساختمانی مناسب نیستند ) به میزان 10٪ میزان کل حجم مخلوط خاک به زهکش بهتر خاک کمک می کند. برای کوددهی گیاه می توان از کود 10-10-10 و یا 20-20-20 البته با نصف غلظت استفاده کرد. هنگام دادن محلول کود به خاک فاصله حدود 5 سانتیمتری با ساقه گیاه را رعایت کنید و سعی کنید محلول کود را بر روی طوقه گیاه نریزید.

تکثیر : کاشت بذر یکی از راه های متداول کاشت این گیاه است  و می توان کاشت بذر را قبل از مساعد شدن شرایط آب و هوایی محیط بیرون و در مکانی محفوظ همانند اتاقهای منزل انجام داد . برای اینکه بذر این گیاه را به شکل مستقیم در فضای باز بکاریم می بایست که دما حداقل 10 درجه سانتیگراد به خصوص در طی شب ابشد . . برای کاشت بذرها می توان از مخلوط خاک برگ+ شن استفاده کرد و عمق کاشت بذرها حدود 2.5 سانتیمتر است و فاصله هر دو بذر حدود 10 سانتیمتر است البته این فاصله هنگام تهیه نشا است و در فضای باز فاصله هر دو بوته از هم حدود 45 سانتیمتر در نظر گرفته میشود . جوانه زنی بذر حدود 2-1 هفته طول می کشد و از زمان کاشت بذرز تا گلدهی نیز 90-70 روز زمان نیاز دارد. . اگر بذرها در داخل گلدان می کارید و سپس قصد جابه جا کردن نشا را دارید اجازه دهید که گیاهان جوان دارای 6-4 عدد برگ شوند سپس آنهارا جابه جا کنید فاصله دو گیاه آفتابگردان یکساله که قامت بلندی دارند حدود 45 سانتیمتر از یکدیگر است . یکی دیگر از روشهای تکثیر آفتابگردان که البته غیر معمول به نظر می رسد استفاده از قلمه است البته این روش برای نمونه هیا چند ساله مورد استفاه قرار میگیرد که از این گیاهان قلمه چوب نرم از ساقه های حاصل از رشد فصل جاری گرفته می شود و زمان مناسب این کار بهار است البته در سایر زمانهای سال نیز قابل اجرا است اما به هر حال موقعی که گیاه هنوز گل ندارد و یا تعداد کمی گل دارد باید قلمه ها تهیه شود و همچنین قلمه های تهیه شده از ساقه گلدار ریشه نخواهند داد. طول قلمه ها حدود 15-12 سانتیمتر است و برگهای موجود در پایین قسمت قلمه ها بجز 2 برگ انتهایی قلمه جدا میشوند توجه این قلمه ها به دمای هوا حساس هستند و علاوه بر اینکه باید زود آنها را کاشت می بایست آنها را در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار داد . مخلوط مناسب کاشت نیز از پیت موس+شن و یا خاک برگ+شن تشکیل شده است قبل از کاشت قلمه ها باید به خوبی مخلوط را خیس کرد و بعد از گذشت یک ساعت و خروج آب اضافی نسبت به کاشت قلمه ها اقدام کرد. ریشه زایی حدود 4-2 هفته طول می کشد . برای انتقال این قلمه ها به شرایط نور مستقیم باید به تدریج عمل کرد یعنی هر هفته میزان تابش نور را افزایش داد تا گیاه نسبت به شرایط گرمتر مقاومتر شود تا اینکه بتوانند حدود 6 ساعت نور مستقیم آفتاب را بدون اینکه پژمرده شوند تحمل کنند. همچنین گیاهان چند ساله را با روش تقسیم بوته نیز می توان تکثیر کرد و زمان مناسب این کار نیز اواخر بهار است . کافی است که کنار گیاه مادری را حدود 15 سانتیمتر حفر کنیم آنگاه ریشه های گوشته را خواهیم دید که می توان آنرا از گیاه مادری جدا کرد و در مکانی جدا کانه کاشت کرد. عمق کاشت مناسب نیز حدود 15-12 سانتیمتر است و این قسمت کاشت شده بعد از حدود 30 روز فعالیت و رشد و جوانه زنی خود را آغاز می کند.

آفات و بیماری : از بیماری های این گیاه می توان به این موارد اشاره کرد:  لکه برگی آلترناریا که موجب بروز لکه هایی خشکیده و کرم رنگ بر روی ساقه های گیاه برگها بخصوص برگهای مسن می شود. سفیدک پودری که نواحی سفید رنگی بر روی برگها و ساقه ها بخصوص قسمتهای جوان ایجاد می شود.پوسیدگی انتهایی ساقه که موجب خشک شدن و از بین رفتن گل و دیگر نواحی انتهای ساقه ها می شود و محصول را از بین می برد. بیماری زنگ که در قسمت زیرین برگها و گاهی ساقه ها لکه های نارنجی-قرمز رنگ ایجاد می کند. بیماری قانقاریای ساقه که معمولا موجب پوسیدگی ساقه از ناحیه نزدیک به سطح خاک و در نتیجه شکستن ساقه گیاه می شود. پژمردگی ورتیسلیوم که موجب بروز لکه هایی نامنظم قهوه ای رنگ با حاشیه های زرد رنگ بر روی برگها می شود برگها به تدریج کاملا خشکیده و از بین می روند و گیاه نیز از بین خواهد رفت. در میان آفات نیز می توان به لارو حشرات مختلف ، سوسکهای برگخوار، شته ، کنه های تارعنکبوتی و تریپس اشاره کرد.