معرفی گیاه - آلوکازیا (بابا آدم)Alocasia

آلوکازیا (بابا آدم- فیل گوش) Alocasia به خانواده  Araceae و راسته   Alismatales تعلق دارد و بومی جنوب غربی آسیا و استرالیا است. این گیاه در حدود 79 گونه دارد که از نظر اندازه برگ و رنگ برگها و رگبرگها تنوع بسیاری در آنان مشاهده می شود. بلند بودن دمبرگها، بزرگ بودن برگها و قلبی شکل بودن آنان از جمله دلایل محبوبیت این گیاهان به عنوان گیاهی زینتی و گلدانی است.

آلوکازیا سرعت رشد نسبتا سریعی دارد و ارتفاع آنان (در انواع مختلف آلوکاسیا) بین 60 سانتیمتر الی 3 متر متغیر است و فضا را نیز از 30 سانتیمتر الی 3 متر بر روی زمین می‌توانند اشغال کنند.  طول برگها در انواع مختف این گیاه از 20 سانتیمتر تا 90 سانتیمتر متغیر است . دمبرگ نیز  20 تا 90 سانتیمتر طول دارد .  برخی از انواع این گیاه بیش از دیگر نمونه های آن (بخصوص انواع دورگه آن همانندA X amasonica ) به دلیل اندازه بزرگ برگها و دمبرگ به عنوان گیاهانی گلدانی و زینتی مورد توجه و استفاده قرار گرفته اند. به این نمونه ها معمولا آلوکاسیای آمازونی گفته می شود که برگهایی نسبتا تیره با حاشیه هایی مواج دارند و رگبرگها کمی روشن تر از متن برگ هستند . در گیاه آلوکاسیا اندازه برگها در صورت بهینه بودن شرایط محیطی به طول بیش از یک متر نیز رشد کنند و در برخی از گونه های این گیاه ، رگبرگها برجسته بوده و نمای زیبایی به برگ می دهند  و در برخی از انواع آن حتی لکه هایی به رنگ سبز کمر رنگ یا شیری رنگ در پهنه برگ مشاهده می شود. گلهای این گیاه سبز-کرم رنگ هستند و عضو سفید – کرم رنگی که در اطراف گل قرار می‌گیرد و جلب توجه می کند در واقع  چمچه (spathe) است. چمچمه عضوی برگ مانند است که گل یا گل آذین را در بر می‌گیرد. فصل گلدهی گیاه آلوکازیا در بهار و یا تابستان است.

این گیاه  ساقه های زیرزمینی Rhizome/ ریشه های غده ای Tuberous roots دارند و  هر ساقه های زیرزمینی تا چندین برگ  تولید می کند. مصرف تمامی قسمتهای گونه‌هایی که به شکل معمول به عنوان گیاه زینتی در خانه ها نگهداری می شوند سمی هستند (بخصوص آلوکازیای آمازونی) و می تواند موجب تورم و بی حس شدن دهان و زبان و اعضا تنفسی بدن و در نهایت مرگ شود.

از نامهای انگلیسی این گیاه می توان به elephant ear و Giant taro و African mask اشاره کرد.جالب توجه است که یکی از گونه ای این گیاه یعنی Alocasia Calidora   با نام persian palm (نخل ایرانی) شناخته می شود.

آبیاری : خاک این گیاه همواره باید از رطوبت برخوردار باشد البته این به معنی خیس و گل آلود شدن خاک نیست . خیس ماندن بیش از اندازه خاک موجب زرد شدن برگها و ریزش آنان خواهد شد. برای آبیاری به سطح خاک توجه کنید زمانی که متوجه شدید خاک در حال از دست دادن رطوبت است گیاه را آبیاری کنید. با فرارسیدن فصل سرد و با توجه به کاهش نیاز گیاه، لازم است که آبیاری را کاهش دهید و فواصل آبیاری را افزایش دهید. یکی از موارد مهم در پرورش این گیاه افزایش رطوبت هوا است که در چنین شرایطی گیاه رشد بهتری خواهد داشت. کمی رطوبت محیط یکی از دلایل چروکیدگی و جمع شدن و خشکیدگی حاشیه و نوک برگهای این گیاه است بخصوص اینکه این گیاه برگهای بزرگی دارد و تبخیر آب از سطح آن به میزان نسبتا زیادی انجام می شود. بنابراین روزانه گیاه را با آب بدون املاح ، غبارپاشی کنید و یا از روش زیر گلدانی حاوی سنگریزه و آب استفاده کنید تا رطوبت مورد نیاز برگسار تامین شود. بدین صورت که یک زیر گلدانی را پر از سنگریزه کنید و سپس تا نیمه ارتفاع دیواره آن  آب بریزید و گلدان را بر روی سنگریزه ها قرار دهید البته توجه داشته باشید که کف گلدان با آب درون زیر گلدانی حاوی سنگریزه نباید در تماس باشد. آب با گرمای محیط به تدریج بخار می شود و رطوبت مورد نیاز برگسار تامین می شود.

دما: بهترین دما برای رشد این گیاه 24-18 درجه سانتیگراد است . به هوای سرد حساس هستند و عکس العمل خوبی نیز در برابر منابع گرمایی همانند بخاری یا شوفاژ نشان نمی دهد و در گرمای زیاد بخصوص اگر رطوبت میحط نیز کم باشد برگها چروکیده و جمع می شوند.  اگر دما به زیر 15 درجه نزول کند مشکلاتی برای گیاه ایجاد می شود.به عنوان مثال برگها به همراه دمبرگ پژمرده شده و از بین می روند. با رسیدن دما به 7 درجه سانتیگراد تمامی قسمت هوایی از بین می رود و قسمت زیرزمینی به خواب فرو می رود اما از بین نمی‌رود و مجدد با گرم شدن هوا و دریافت رطوبت مناسب ،فعالیت خود را آغاز کرده و برگهای جدید تولید می کند اما با نزول دما به زیر 7 درجه ، قسمتهای زیرزمینی نیز از بین خواهد رفت.

نور: به مکانی پر نور و روشن نیاز دارد اما تابش مستقیم آفتاب بخصوص در روزهای گرم سال موجب  سوختگی نوک و حاشیه برگها و بروز لکه های سوخته بر روی پهنه برگ خواهد شد. بنابراین گیاه خود را به دور از تابش نور مستقیم آفتاب قرار دهید. وجود مکانی که 75-65٪ از سایه برخوردار باشد برای این گیاه بسیار مناسب است . به عنوان مثال می توان آنرا در فاصله حدود 1.5 متری از پنجره قرار داد که هم نور خوبی دارد و هم اینکه از نور مستقیم آفتاب در امان باشد.

خاک: به خاکی سبک با زهکش خوب نیاز دارد تا آب را در خود نگه ندارد. بنابراین استفاده از پیت موس، پرلایت و خاک برگ در مخلوط خاکی این گیاه توصیه شده است . در صورت سنگین بودن خاک و عدم خروج زه آب ، ساقه های زیرزمینی این گیاه (ریزوم ) خواهند پوسید و گیاه از بین می روند. گیاهان چند ساله که قامت بزرگی دارند در طی فصل رشد نیاز به کوددهی دارند بنابراین از کودهای مخصوص گیاهان آپارتمانی ترجیحا با فرمول 20-20-20 هر دو تا سه هفته یکبار البته با نصف غلظت معمول، در طی بهار و تابستان  استفاده کنید اما در طی فصول سرد سال بهتر است که کوددهی را قطع کنید. گلدانهای سفالی برای رشد این گیاه بهتر هستند زیرا تخلخل موجود بر روی دیواره گلدانهای سفالی موجب تهویه بهتر مخلوط خاک و تنفس بیشتر ریشه ها و ساقه های زیرزمینی این گیاه خواهد شد.

تکثیر: اکثر این گیاهان با تقسیم ریزوم تکثیر می شوند. بعد از فصل استراحت گیاه  یعنی در بهار و هنگام  تعویض گلدان می‌توان ریزوم را از خاک درآورد ، تقسیم کرد و در گلدانهایی مستقل به شکل جداگانه کاشت. ریزومها را می توان در طی فصول سرد سال در انبار نیز نگهداشت . بعد از بیرون آوردن ریزومها می توان به مدت یک روز آنان را در مکانی خنک و خشک و بدور از نور آفتاب قرار داد تا رطوبت اضافه خود را از دست بدهند. سپس در طی ماه های سرد سال ریزوم را در میان پیت موسی که کمی مرطوب است و در مکانی تاریک و خنک قرار داد تا زمان مناسب کاشت این گیاه در فصل بهار فرا رسد. همچنین گاهی نمی توان به دلیل بزرگ بودن گیاه، تمامی آن را از گلدان در آورد و ریزومها را جدا کرد و از آنان استفاده کرد. در این موارد نیز راه حلی وجود دارد زیرا از آنجایی که ساقه های زیرزمینی در تمامی قسمتهای گلدان وجود دارند و می توان به شکلی دیگر به آنها دسترسی پیدا کرد. بدین صورت که می توان گودالی کوچک را در کنار گلدان حفر کرد. فقط توجه داشته باشید که فاصله این گودال از تنه اصلی گیاه حداقل 30 سانتیمتر باشد تا به ریشه های گیاه آسیب وارد نشود. به آهستگی و با احتیاط تمام و به تدریج خاک را بیرون آورید تا احتمال وارد شدن آسیب به ریشه و ریزومهای گیاه به حداقل برسد. اطراف ریزوم مورد نظر را به آهستگی از خاک پاک کنید و با وسیله ای تیز آن را از ناحیه اتصال به دیگر ریزومها جدا کنید . اکنون می توانید این قطعه ریزوم را در گلدانی به شکل مستقل بکارید. ریزوم را به شکل افقی در گلدان جدید قرار دهید و خاک را به شکلی بر روی آن بریزید که روی آن کاملا پوشانده شود. سپس به آن آب دهید تا رشد و فعالیت آن تحریک شود. به دلیل فعالیت ساقه های زیرزمینی ، از کنار گیاه مادری نیز پاجوشهایی شکل می گیرند که می توان با کمک روش تقیسم در طی فصل بهار و یا اوایل تابستان، این پاجوشها را از گیاه ماردی جدا کرد . بدین صورت که بعد از بیرون آوردن گیاه از گلدان، ابتدا خاک اطراف ساقه های زیرزمینی و ریشه ها را تا جایی که امکان دارد تمیز می کنیم و سپس از نواحی که ضخامت کمتری دارند، ریشه ها و ساقه های زیزمینی را از یکدیگر جدا می کنیم و برای اینکار می توان از وسیله ای تیز همانند قیچی یا چاقوی باغبانی نیز استفاده کرد تا نواحی برش تیز و تمیز باشد. زمانی که قسمتهای جدا شده را خواستید در گلدانهای جدید بکارید، تا همان عمقی که قبلا در خاک بوده اند، آنان را در خاک قرار دهید. کاشت سطحی تر و یا کاشت عمیق تر موجب رشد نامناسب گیاه در آینده خواهد شد. البته اگر گیاه آنقدر بزرگ شده است که نمی توان تمامی آنرا از گلدان در آورد می توان پاجوشها را با حفر یک گودال از کنار گلدان از کنار گیاه مادری جدا کرد . در زمان حفر گودال و جدا سازی پاجوشها، فاصله 30 – 20 سانیمتری را از تنه اصلی رعایت کرد تا به ریشه های گیاه مادری آسیب وارد نیاید. 

در صورت گلدهی گیاه و شکل گیری بذرها نیز می توان از بذر برای تکثیر این گیاه استفاده کرد. اگر بذرها به شکل تازه کاشته شوند احتمال جوانه زنی آنان بیشتر است.البته قبل از کاشت می بایست که گوشت قرمز رنگ اطراف بذر را حذف کرد تا جوانه زنی آنان راحت تر صورت گیرد.  برای کاشت بذر می توان از مخلوط مساوی پیت و پرلایت استفاده کرد و دمای 25-20 درجه سانتیگراد برای جوانه زنی بذر بهترین است.

آفات و بیماری: از بین آفات به کنه تار عنکبوتی حساس است . در مورد بیماریها نیز اگر بافت خاک سنگین باشد و آب را در خود نگهدارد و یا آبیاری بیش از اندازه انجام گیرد به نحوی که خاک خیس و غرقاب شود، پوسیدگی ریشه شیوع می یابد و در نتیجه گیاه از بین خواهد رفت.