محیط پیرامون ما : دیوار سبز-green wall

معمولا برای طراحی فضای سبز، از فضا به شکل افقی استفاده می‌شود همانند کاشت گیاهان در خاک باغ و باغچه و یا استفاده از گلدانهای زینتی در محیط خارجی و داخلی ساختمانها. اما امروزه استفاده از فضای عمودی موجود در بیرون و درون ساختمانها برای کاشت گیاهان نیز مورد توجه قرار گرفته است و از واژه دیوار سبز green wall برای معرفی آن استفاده می‌شود.

البته داشتن دیواری سبز ایده‌ جدیدی نیست و می‌توان گفت که از نظر تاریخی به 600 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد و مهمترین آنان باغهای معلق بابل بوده است. این باغ  متشکل از ساختمانی چند طبقه بود و در هر طبقه  گیاهان مختلفی کاشته  بودند و بخصوص با کاشتن گیاهان آویز در لبه ساختمان، آن را به مکانی جذاب و بدیع تبدیل کرده بودند.

امروزه از واژه دیوار سبز به دو منظور استفاده می‌شود:

1- کاشتن گیاهانی که توانایی بالا رفتن از دیوار ساختمانها را دارد که به آن نمای سبز Green Façade نیز گفته می‌شود. این گیاهان رشد می‌کنند از دیوار بالا می‌روند و منظره‌ای سبز را در برخی فصول سال ایجاد می‌کنند. چنین گیاهانی یا خود توانایی بالا رفتن از دیوار و فضای عمودی را دارند (همانند چسبک) و یا آنکه می‌بایست برای آنان(همانند پیچ کلماتیس یا پیچ گلسین) ساختاری همانند داربست، نرده و یا ستون  تهیه کرد و شاخسار آنان را بر روی این ساختار هدایت و به آن متصل کرد.  در "نمای سبز" ریشه گیاهان در خاک قرار دارد و همانند یک گیاه معمولی می‌توان به آن آب و کود داد. حال یا ریشه گیاهان در خاک اطراف ساختمان قرار دارد و به بیان دیگر در زمین مجاور ساختمان کاشته می‌شوند و یا آنکه گیاهان در محفظه هایی که با نام جعبه گل (فلاور باکس) شناخته می‌شوند کاشته می‌شود سپس این محفظه‌ها بر روی دیوارهای خارجی ساختمان نصب می‌شوند و شاخسار گیاهان کاشته شده در این محفظه‌ها توسط داربست به شکل عمودی بر روی دیوار هدایت می‌شود.

 2- استفاده از سازه‌هایی متفاوت برای قرار گرفتن چندین گیاه بر روی هم و ساخت فضای عمودی سر سبزی که گاهی با نام دیوار زنده living wall باغ عمودی vertical garden و یا  vertical vegetated complex walls(VCWv نیز از آن یاد می‌شود. سازه‌های یاد شده یا بر روی دیوار نصب می‌شوند و یا آنکه مستقل هستند یعنی خودشان ایستایی دارند و نیاز به حمایت و اتصال به دیوار ساختمان را ندارند. جنس این سازه‌ها نیز بسیار متنوع است و موادی همچون پلاستیک، پلی‌استرین، پلی‌پروپیلن، سفال، فلز(استیل ، آلومینیوم، ، منسوج صنعتی (نوع نمد) و یا بتن سبک برای ساخت آنان استفاده می‌شود. در بستر کاشت یا مکانی که ریشه گیاهان در آنان قرار می‌گیرد می‌توان از موادی همچون پیت ماس، الیاف نارگیل، سبوس برنج، پرلایت، ورمی‌کولایت و .. استفاده کرد و برای آبدهی و غذا دهی به گیاهان موجود در "دیواره‌های زنده" نیز از سیستم آبیاری قطره‌ای استفاده می‌شود. در واقع می‌توان گفت که روش کاشت گیاهان در سازه‌های "دیوار زنده " به شکل هیدروپونیک و یا نیمه هیدورپونیک است.

همچنین بر اساس اینکه گیاهان موجود در "دیوار زنده" نقش عمده‌ای در تصفیه هوای داخلی ساختمان دارند یا خیر، می‌توان "دیوار زنده" را به دو دسته عمومی "دیوار زنده فعال" Active Living Wall  و "دیوار زنده غیر فعال"Passive Living Wall  تقسیم کرد. "در دیوار زنده فعال" گیاهان نقش موثری در تصفیه هوا دارند و به همین دلیل از وسایلی خاص همانند پنکه‌هایی کوچک جهت حرکت درآوردن هوا در اطراف گیاهان به منظور افزایش کارکرد آنان استفاده می‌شود. محیط کشت نیز  در این نوع دیوار معمولا از نوع هیدروپونیک است. در "دیوار زنده غیر فعال" گیاهان نقش چندانی در مسئله تصفیه هوای محیط ندارند و محیط کاشت آنان هیدروپونیک و یا نیمه هیدروپونیک می‌باشد.

در دیوارهای سبز، محیطهای کاشت متفاوتی برای ریشه گیاهان وجود دارد. به عنوان مثال در سیستم VCWv سه نوع محیط رشد (بستر کاشت یا مکانی که ریشه‌های گیاهان در آنجا قرار می‌گیرد) متفاوت برای کاشت گیاهان وجود دارد که متخصصین امر این محیطهای رشد را بر اساس ویژگیهایی که دارند در سه گروه قرار می‌دهند:

1-محیط "با استحکام کم" Loose media: در این سیستم ریشه گیاهان در خاک کاشت می‌شود و این خاک در درون کیسه‌ و یا طبقاتی از جنسهای مختلف قرار می‌گیرد و سپس این کیسه و یا طبقات بر روی  دیوار معمولی درون اتاق و یا بیرون ساختمان نصب می‌شود. این خاک را باید هر ساله با خاک جدید عوض کرد. همچنین از این روش در مکانی که ازدحام و رفت و آمد بسیار است نباید استفاده  کرد زیرا به مرور زمان آنها خاک خود را از دست می‌دهند و تا حدودی محیط اطراف را آلوده می‌کنند. همچنین در فضای باز  ریزش باران و یا وزش بادهای شدید ممکن است موجب شسته شدن خاک شود بنابراین حداکثر ارتفاع دیواری که با این روش می‌توان سرسبز کرد حدود 2 متر است. یکی از مهمترین مسائلی که در چنین روشی باید به آن توجه کرد عدم ریزش خاک به بیرون از کیسه و یا طبقات وصل شده بر روی دیوار است. شرکتهای سازنده چنین ساختاری هر یک شیوه‌ای را برای آبیاری گیاهان در این نوع سیستم معرفی کرده اند. به عنوان مثال در تصویر شماره 1 آب از قسمت بالای سازه به آن اضافه می‌شود به سمت پایین حرکت می‌کند و در این حرکت گیاه سیراب می‌شود و زه‌اب نیز در قسمت پایین سازه جمع می‌شود..

2- محیط "کلاف شدن"Mat media: منظور استفاده از موادی همانند فیبرهای نارگیل و یا مواد نمد مانند است که به شکل یک لایه و یا چند لایه بر روی هم قرار می‌گیرند. ریشه‌های گیاه به لابه لای این مواد نفوذ می‌کند و در آنها کلاف می‌شود. این سیستم در حدود 5-3 سال می‌تواند نگهدارنده ریشه  گیاهان باشد و قبل از آنکه ریشه تمامی جایگاه را اشغال کند باید تعویض شود. چنین روشی مناسب بکارگیری در محیط داخلی ساختمانها است و بهتر است از گیاهانی استفاده شود که  سبک وزن هستند (همانند سرخس بوستون) و همچنین حتما از آبیاری قطره ای برای آب رسانی به گیاهان استفاده شود زیرا مواد مورد استفاده در ساخت جایگاه قرار گیری گیاهان، آب چندانی را در خود حفظ نمی‌کند. همچنین در چنین روشی باید فکری به حال زه‌آب نیز کرد. زیرا آب اضافه حاصل از آبیاری گیاهان به دلیل نیروی جاذبه به سمت پایین سرازیر شده و باید مانع از ریزش آن بر روی زمین شد. به طور کل از این روش برای پوشش دیوارهایی به طول 2.5 متر استفاده می‌شود و در جاییکه جایگزین کردن گیاهان و همچنین جایگاه کاشت انان آسان باشد و دور از دسترس نباشد.گاهی قبل از قرار دادن گیاه در جایگاهش در دیواره ، ریشه آن را با ورقی از جنس نمد بسیار نازک می‌پوشانند تا جابجایی و قراردادن گیاه را در محفظه‌های موجود بر روی دیوار آسانتر شود.

ریشه گیاهان بعد از مدتی در میان پوشش نازک رشد می‌کنند

3- محیط "از پیش ساخته" Stractural media: شامل بلوکه‌هایی هستند که در اندازه و شکل گوناگون ساخته می‌شوند و در حدود 15-10 سال می‌توان از آنان استفاده کرد. در این ساختار با استفاده از سیستم های آبیاری پیشرفته ، آبیاری و کوددهی به گیاهان انجام می شود و با اندازه گیری منظم خصوصیات مختلف زه آب همانند اسیدیته ، هدایت الکتریکی و مقدار عناصر موجود  در آن نسبت به اصلاح آن با کمک مواد شیمیایی مختلف اقدام میشود هر مقدار که نظارت و تنظیم این موارد بهتر انجام شود طول عمل گیاهان نیز افزایش خواهد یافت. از محیطهای از پیش ساخته هم در فضای داخلی ساختمانها و هم در فضای بیرونی ساختمانها می توان استفاده کرد. برای آشنایی بیشتر با این سازه ها نمونه هایی از آنان را در زیر مشاهده می کنید.

پنلها: این پنلها در این مثال حدود یک متر مربع مساحت دارند و از استیل ضد زنگ ساخته شده اند البته شکل و سایز این پنلها کاملا قابل تغییر است.توجه کنید که این پنلها به هم متصل نیستند و به شکل جداگانه بر روی فریم اصلی قرار میگیرند.

بستر کاشت غیر خاکی: در مخلوط کاشت از موادی دیگری بجز خاک استفاده می شود تا توانایی بستر کاشت در نگهداری رطوبت افزایش یابد. موادی مانند کوکوپیت، پیت موس، پرلایت و موادی از این قبیل با نسبتهای مختلف و با توجه به نیازهای گیاه مورد استفاده قرار میگرند.

گیاهان: این گیاهان بخصوص در مناطقی که وزش باد و یا رفت و آمد زیاد افراد وجود دارد چند ماه قبل از اینکه در این دیواره نصب شوند در درون پلنها و در داخل مخلوط کاشت قرار گرفته و کاشته می شوند تا به خوبی در جای خود در در محیط کاشت مستقر شوند تا بعد از قرار گرفتن به شکل عمودی از جای خود تکان نخورند.

سیستم آبیاری/کوددهی: معمولا از سیستمهای آبیاری قطره ای برای آبیاری به گیاهان استفاده می شود و با کمک آن گیاهان کوددهی نیز می شوند. همچنین با کمک روشهایی از جمله بکارگیری دستگاه تنسیومتر، میزان رطوبت نقاط مختلف دیوار، اندازه گیری می شود و در مواردی که کمبود رطوبت بستر کاشت نشان داده شد، آبیاری گیاه انجام می‌شود.

فریم و جایگاه قرار گیری پنل ها: این فریم بر روی دیوار نصب می شود و سپس پنلها روی آن قرار میگیرند تا هم فاصله مناسبی از دیوار داشته باشند و هم اینکه در صورت لزوم بتوان هر پنل را از فریم اصلی جدا کرد و پنل دیگری را به جای آن جایگزین کرد. در واقع توجه داشته باشید که پنلها خود به دیوار متصل نمی شوند بلکه بر روی فریم اصلی قرار میگیرند.

در تصویر فوق سمت راست بالا پنلهای آماده برای کاشت گیاهان را مشاهده می کنید در تصویر سمت راست وسط گیاهان در داخل پنلها قرار میگیرد و ممکن است چند ماه قبل از قرار دادن پنل در فریم اصلی این کار انجام شود تا گیاهان به خوبی در جای خود مستقر شوند و سپس بر روی فریم اصلی قرار میگیرند.

 توضیح شماره ها:

شماره 1: سینی ها: از موادی همانند پلی پروپیلن Polypropylene با اندازه های مختلف استفاده می شود.

شماره 2: دیواره ضد آب : که در قسمت پشت قرار میگیرند تا مانع از رسیدن رطوبت به دیوار پشتی شوند.

شماره 3: محل قرار گیری گیاهان: گیاهان در سینی ها کاشته می شوند و در جایگاه مربوط به آن سینی قرار میگیرند.

شماره4-سیستم آبیاری/کوددهی: معمولا از سیستمهای آبیاری قطره ای برای آبیاری به گیاهان استفاده می شود و با کمک آن گیاهان کوددهی نیز می شوند. همچنین با کمک روشهایی از جمله بکارگیری دستگاه تنسیومتر، میزان رطوبت نقاط مختلف دیوار، اندازه گیری می شود و در مواردی که کمبود رطوبت بستر کاشت نشان داده شد، آبیاری گیاه انجام می‌شود.

شماره 5: محفظه جمع آوری زه آب: که در قسمت جلو و یا قسمت عقب قرار میگیرد و آب مورد نیاز در درون آن قرار میگیرد و این آب با استفاده از یک پمپ در سیستم آبیاری گیاه به جریان افتاده و گیاهان را سیراب می کند

توضیح شماره ها:

شماره 1: محفطه ها: در سایزها و شکلهای مختلف قابل ساخت است

شماره2: محفظه کاشت و محافظت از ریشه های گیاه

شماره3: فریم اصلی: این فریم به دیوار اصلی ساختمان متصل می شود و سپس محفظه ها در داخل آن جاسازی میشوند.

شماره 4: شماره4-سیستم آبیاری/کوددهی: معمولا از سیستمهای آبیاری قطره ای برای آبیاری به گیاهان استفاده می شود و با کمک آن گیاهان کوددهی نیز می شوند. همچنین با کمک روشهایی از جمله بکارگیری دستگاه تنسیومتر، میزان رطوبت نقاط مختلف دیوار، اندازه گیری می شود و در مواردی که کمبود رطوبت بستر کاشت نشان داده شد، آبیاری گیاه انجام می‌شود.

شماره5-فریم و جایگاه قرار گیری محفظه ها: این فریم جایگاه قرار گیری محفظه های محل رشد گیاهان است. محفطه ها بر روی این فریم متحرک و قابل برداشتن هستند زمانی که مورد نیاز است هر محفظه را به همراه گیاهان موجود در آنان می توان از فریم اصلی جدا کرد و محفظه ای دیگر با گیاهان دیگر را جایگزین کرد .

توجه: نمونه هایی که در قسمت بالا مشاهده کردید تنها مثالهایی از روشهای ساخت دیوارهای سبز هستند. این روشها را می توان با توجه به نیازهای خاص هر مکان ، با هم تلفیق کرد و به شکل متفاوتی بکار برد.

در ساخت دیوار سبز این مسائل را باید در نظر گرفت:

• دیوار سبز موجود در محیط داخلی ساختمان معمولا کوچکتر از نمونه‌های موجود در بیرون ساختمان هستند. دیوارهای سبز داخلی هوای داخل را تصویه می‌کنند در حالیکه دیوارهای خارجی در ماه‌های گرم تابستان در کاهش دمای داخلی ساختمان (به دلیل جلولگیری از گرم شدن دیوارها) دارند. همچنین باید از قبل در رابطه با چگونگی زمستان‌گذرانی گیاهان موجود در دیواره‌های موجود در خارج از زمستان تصمیم گرفت.
• گیاه مناسب انتخاب کنید. اگر واقعا خواهان تصویه هوای داخل ساختمان توسط گیاهان موجود در دیواره سبز هستید باید گیاهانی را بکار برید که چنین ظرفیتی دارند و به عنوان گیاهان فیلتر کننده هوا شناخته می‌شوند همانند آزالیا، بامبو، داوودی، گندمی، آلوئه ورا ، عشقه،  کالادیوم، پتوس. همچنین گیاهانی انتخاب کنید که مناسب شرایط محیطی مکان از نظر نور و دما باشند.
• ساختار مناسب انتخاب کنید. برای قرار دادن گیاهان در وضعیتی عمودی باید ابتدا مکان مناسب و ساختاری مناسب را ایجاد کرد. به عنوان مثال گاهی ساختار دیوار مانند مستقلی برای نگهداری و کاشت گیاهان در نظر گرفته می‌شود اما گاهی گیاهان بر روی یکی از دیوارهای ساختمان قرار می‌گیرند که در این صورت باید دیوار مورد نظر ابتدا از نظر رطوبت عایق شود تا رطوبت ناشی از فعالیت برگسار گیاه و یا رطوبت ناشی از آبیاری گیاهان به آن آسیب وارد نیاورد. همچنین سیستم آبیاری قطره‌ای ببه منظور آبیرای گیاهان باید در آن تعبیه شود و حتما در قسمت پایین محل قرار گیری گیاهان ، وسیله‌ای برای جمع‌آوری آبهای اضافه وجود داشته باشد. همچنین جنس دیواره و محل استقرار گیاهان باید به گونه‌ای باشد که هوا بتواند آزادانه از بین آنان و ریشه گیاه عبور کند.
• گیاهان باید نور کافی دریافت کنند بنابراین محل استقرار دیوار سبز را در جایی در نظر بگیرید که از این نظر کمبودی برای گیاه ایجاد نشود. اگر استفاده از نور طبیعی به دلیل ساختار درونی ساختمان مشکل است با کاربرد نور مصنوعی (بخصوص نورهای فلئورسنت) در مدت زمان خاص، نیاز نوری گیاهان باید برآورده شود.
• آبیاری و کوددهی گیاهان باید به میزان مناسب صورت گیرد. عدم انجام این کار در نهایت موجب رشد ضعیف گیاهان و ظاهر نامناسب دیوار خواهد شد.