معرفی گیاه - بالنگ Citron

بالنگ Citrus medica به خانواده Rutaceae تعلق دارد و درختچه‌ای  با رشدی کند و اهسته است که حداکثر به حدود 5-2 متر می رسد . تاج و شاخساری نسبتا نامنظم دارد . برگها همیشه سبز با عطری همانند لیمو است. بالنگ در صورت مناسب بودن شرایط اب و هوایی در طی سال چندین بار می تواند گل  دهد که بیشترین میزان تولید گل در فصل بهار است  .  گلها دو جنسی، معطر و خود گرده افشان هستند که البته گاهی گلهای نر نیز مشاهده می شود. گلهای نمونه هایی که میوه هایشان طعم ترش دارند در قسمت بیرونی خود  ته مایه ای از رنگ ارغوانی دارند اما نمونه هایی که میوه هایشان اکثر طعم شیرین دارند گلهایی به رنگ سفید- زرد دارند. برای خرید نهال بالنگ کلیک کنید.

علاوه بر طعم، شکل میوه ها نیز در انواع مختلف این گیاه، می تواند اشکال متفاوتی داشته باشد. همچنین نمونه هایی که پوست صاف تر دارند عطر بیشتری نیز دارند. به طور کل قسمت معطر میوه همان پوست آن است . میوه بالنگ با رسیدن از درخت نمی افتد و اگرچه نمونه هایی که در بازار ارائه می شوند معمولا حدود یک کیلوگرم وزن دارند اما اگر میوه ها بر روی درخت باقی بمانند می توانند به حدود 5-4 کیلو گرم نیز برسند اما باقی گذاشتن میوه ها می تواند موجب عدم شکل گیری جوانه های گل بعدی و یا رشد مناسب میوه های جوانتر  شود. در طی سال نیز به شکل متوسط یک درخت بالغ حدود 30 کیلو گرم میوه تولید می کند  زیر پوست گوشتی سفید رنگ قرار دارد. طعم نواحی خوراکی در انواع مختلف بین شیرین تا ترش متغیر است .  نام انگلیسی بالنگ Citron می باشد. البته گاهی در برخی متون این لغت به لیمو ترش نیز اشاره می کند

توجه : اگرچه امروزه بالنگ در حال حاضر کمتر از سایر مرکبات مورد استفاده قرار می‌گیرد اما یکی از گونه های مرکبات است که در خلق و ایجاد مرکبات امروزی در برنامه های اصلاح نژادی از طریق دو رگه گیری نقش داشته است.

توجه: بالنگ بیش از انکه مصرف تازه خوری داشته باشد ، به منظور اسانس گیری ، تولید مربا و در طب سنتی (رفع خونریزی لثه تقویت کبد خنک کننده و ارام بخش رفع یبوست و ...)کاربرد دارد . در طب سنتی این میوه را گاهی بادرنج با اترج کبیر نیز نامیده اند

توجه: با استفاده از بالنگ ارقام متعددی بدست امده است که برخی شیرین و برخی ترش هستند نمونه هایی با نامهای Florentine,Diamante ditron, Greek ditron و Balady citron از جمله نمونه هایی با طعم ترش و Corsican و Moroccan citron از جمله انواع با طعم شیرین هستند .

توجه: میوه دست بودا Buddha's hanf یکی از انواع بالنگ با نام علمی C.medics var. sarcodactylis است میوه ای بسیار معطر دارد که در صنایع عطر سازی کشورهایی همچون چین و ژاپن مورد استفاده قرار میگیرد. در افسانه ها امده است که بودا ترجیح داد میوه این گیاه شبیه به انگشتان بسته یک دست باشد تا انگشتان باز. همچنین در کشور چین این میوه سمبل خوشحالی پایداری و شانس و اقبال خوب است  که در مراسم سال نو در ان کشور هدیه می دهند .

نیازهای محیطی

ابیاری: در طی ماه های گرم سال که زمان رشد و توسعه است به وجود اب به شکل منظم نیاز دارد . بنابراین بهتر است که با خشک شدن نسبی سطح خاک ، عمل ابیاری را انجام داد. خشکی کشیدن درخت بخصوص زمانی که شکوفه دارد موجب ریزش شکوفه و میوه های جوان می شود. هنگام ابیاری بهتر است که عمق خاک تا حدود 100 سانتیمتری به خوبی مرطوب شود .  این درخت خواب و استراحت زمستانی همانند درختان خزانپذیر ندارد و ابیاری ان در طی فصل پاییز و زمستان نیز می بایست انجام شود اما در مقایسه با فصول رشد و فعالیت همانند بهار و تابستان، میزان ابیاری در فصل کم تحرکی یعنی پاییز و زمستان کمتر انجام می شود. در همه فصول نیز باید توجه کرد اصولا نباید اب در پای درخت و اطراف ریشه ها ماندگار باشد چون به پوسیدگی ریشه ها و یا طوقه به دلیل رطوبت بالای خاک حساس است. خشکی خاک یکی از دلایل اسیب رسیدن به گیاه است که در ابتدای امر در میوه ها و برگها اثر می گذارد یعنی نوک و حاشیه برگها خواهند خشکید و میوه ها رشد چندانی نخواهند کرد و وزن نمی گیرند. در شرایط خشکی طولانی تر نیز میوه ها ریزش کرده و رشد گیاه بسیار کند خواهد شد.

نور: درختان بالنگ همانند سایر مرکبات به مکانی با نور کامل نیاز دارند تا بتوانند میوه بدهند . یعنی روزانه حداقل 8-6 ساعت نور مستقیم افتاب را نیاز دارند . کمبود نور از دلایل ریزش شکوفه ها و میوه های جوان، بلند و باریک شدن بیش از اندازه ساقه ها و کم رنگ شدن برگ و به طور کل رشد نامناسب گیاه است.

دما: بالنگ تحمل دمای سرد و یخزدگی را ندارد در واقع می توان گفت که این نمونه در بین سایر نمونه های مرکبات در برابر سرما حساسترین است. اگرچه شاید مدت زمان کوتاه دمای زیر صفر را بتواند تحمل کند اما سرشاخه ای جوان برگها و بخصوص میوه ها اسیب خواهند دید. به همین دلیل می بایست در محیط های گرمسیری و نیمه گرمسیری کشت شود . البته میوه و برگها توسط گرمایش شدید و یا هوای خشک نیز اسیب می بینند .  بهترین مکان برای کاشت این گیاه مناطقی است که تغییرات زیادی در شرایط دمایی انان در طی سال بوجود نیاید. بهتر است دمای مکان کاشت به زیر 15 درجه سانتیگراد نزول نکند . همچنین در روزهای گرم سال حداکثر تا 30 و در صورت مناسب و بهینه بودن سایر شرایط بخصوص رطوبت هوا و عدم خشکی کشیدن تا حدود نزدیک به 35 درجه را نیز تحمل می کند اما هر مقدار که دما به این حد نزدیک تر شود احتمال سوختگی برگها و اسیب به میوه ها بیشتر خواهد شد.

خاک: زهکش خاک برای این گیاهان بسیار مهم است زیرا سنگینی خاک و عدم خروج اب اضافی نهایتا موجب از بین رفتن ریشه ها می شود که گیاه در چنین خاکی رشد خوبی نخواهد داشت. فرضا اگر در ابتدای رشد مشکل زهکش وجود نداشته باشد اما بعد به دلیل بارندگی و یا ابیاری در حجم بالا و یا فواصل کوتاه ابیاری ، میزان رطوبت خاک بیش از حد نیاز گیاه شود در ابتدا برگهای گیاه زرد شده و میریزد سرشاخه ها خشک خواهند شد و در نهایت گیاه از بین خواهد رفت . همچنین خاکهای اسیدی برای این درختان بهتر هستند و رشد بهتری در چنین خاکهایی دارند . در خاکهای قلیایی اولین مشکلی که برای این درختان ایجاد می شود عدم جذب برخی از عناصر بخصوص اهن است که در رشد مناسب این درختان نقش دارند.  این گیاهان بخصوص در خاکهای قلیایی در رابطه با جذب و مصرف عنصر اهن دچار مشکل می شوند .برای کوددهی نیز می توان بدین صورت عمل کرد که در طی بهار و تابستان یعنی فصول رشد هر 2-1 ماه و در طی فصول پاییز و زمستان هر 3-2 ماه یکبار می توان این یگاهان را کود داد . البته بهترین زمان کوددهی را نیز بر اساس ظاهر گیاه می توان تخمین زد به عنوان مثال زمانی که برگها سبز تیره هستند و میوه بر روی درخت وجود دارد و نشانه هایی از ضعف نیست لزومی به کود دادن نیست زیرا در چنین شرایطی اگر به کوددهی اصرار کنیم ، امکان رشد رویشی بیش از اندازه ، کاهش کیفیت میوه ها و کاهش عطر انان وجود دارد. مقطعی که بیشرین میزان شکوفه و گل بر روی درخت است ، نیاز گیاه به مواد مغذی بیش از سایر زمانها است بنابراین در چنین مقطعی حتی اگر ظاهر گیاه خوب و قوی باشد می توان از کود استفاده کرد. از کودهایی نیز می توان استفاده کرد که علاوه بر محتوی سه عنصر نیتروژن- فسفر – پتاسیم حاوی عناصری همچون منگنز منیزیم آهن مس روی و بر نیز باشند .  گاهی از سوی برخی مراکز علمی جداولی منتشر می شود که در  محاسبات کودی درختان می توان از انان بهره جست . جدولی که در زیر مشاهده می کنید منتشر شده از سوی دانشگاه اریزونای آمریکا و برای مرکبات است . توجه کنید که این جدول بر اساس میزان نیتروژن موجود در کود است و فرض بر ان است که کود مورد استفاده سایر عناصر را نیز به مقدار مناسب در فرمول خود داشته باشد در غیر اینصورت باید سایر نیازهای گیاه بخصوص به عناصری همانند اهن را با کاربرد انواع دیگری از کودها بر طرف نمود. مقادیر اهن و دفعات استفاده نیز بر اساس اطلاعات موجود بر روی برچسب کودها است که از سوی کارخانه سازنده کود توصیه و پیشنهاد شده است.

تکثیر: بالنگ را می توان با استفاده از قلمه هایی که از ساقه هایی با 4-2 سال سن تهیه می شوند تکثیر کرد . ساقه ها نباید گل و بخصوص میوه داشته باشند . طول قلمه ها حداقل 20-15 سانتیمتر کافی است . جدا کردن پوست پایین قلمه به طول 3-2 سانتیمتر و کاربرد هورمونهای ریشه زایی نیز می تواند کمک کننده باشد. برگهای روی قلمه جدا می شوند و 2-1 برگ در انتها باقی گذاشته می شود . حتی اگر این تعداد برگ سطح بزرگی دارند می توان سطح انان را با وسیله ای همانند قیچی کم کرد. توجه کنید که وجود برگ موجب از دست دهی اب از قلمه از طریق تبخیر می شود اما از طرفی با وجود محیط مرطوب ، قلمه به دلیل عدم وجود ریشه نمی توانند اب جذب کنند به همین دلیل قلمه به سرعت پژمرده شده و می پلاسد. وجود برگها به دلیل تولید برخی هورمونهای گیاهی برای ریشه زایی مفید و موثر هستند بنابراین راه حل این است که تعداد کمی برگ باقی بگذاریم و همچنین با استفاده از دستگاه های مه پاش و یا کشیدن پلاستیک بر روی اطراف محیط کاشت قلمه ها رطوبت این محیط را افزایش دهیم تا برگها کمتر اب از دست دهند .  قلمه ها را بلافاصله بعد از تهیه باید در خاکی سبک با زهکش خوب کاشت کرد به نحوی که دو سوم طول قلمه در زیر خاک فرو رود. دمای محیط ریشه زایی در حدود 23-21 درجه مناسب است و نباید اجازه داد که در طی ریشه زایی سطح خاک خشک شود . ریشه زایی حدود 4 هفته طول می کشد و از زمان ریشه زایی قلمه تا زمانی که درخت کامل شود و میوه دهد حدود 4-3 سال طول می کشد. عمل پیوند روش دیگر تکثیر این گیاهان است که پیوندک را از درختی که میوه آن مورد نظرمان است تهیه می کنیم و انرا بر روی پایه ای پیوند می زنیم . پیوندها را بعد از تهیه بلافاصله باید مورد استفاده قرار دد . معمولا از پایه بالنگ برای بالنگ استفاده می شود بخصوص این اعتقاد وجود دارد که نمونه هایی را که به عنوان میوه مقدس شناخته می شوند نباید از سایر پایه های مرکبات برای تکثیر انان استفاده نمود که البته این مسئله جنبه اعتقادی دارد و ربطی به مسائل علمی ندارد. به هر حال پیوند زدن این گیاه بر روی پایه نارنج، پرتقال، گریپ فروت امکان پذیر است . همچنین معمولا در درختان پیوندی میوه ها در مقایسه با محصولات تولید شده درختان حاصل از کاشت قلمه کوچکتر هستند . از پیوند نوع T می توان به این منظور استفاده کرد . زمان مناسب پیوند زنی از اواسط بهار تا اواسط پاییز است . پیوندک را بر روی پایه ای به ارتفاع حدود 15 سانتیمتر می زنند و مابقی ساقه را قطع می کنند . همچنین توجه کنید که پیوندک را می بایست از قسمتی از درخت که بالغ است یعنی به مرحله میوه دهی رسیده است تهیه کرد اگر پیوندک را از درختان جوان که هنوز نابالغ هستند تهیه کنیم بعد از عمل پیون باید مدت زمانی طولانی تر صبر نمود تا گیاه حاصل از عمل پیوند به توانایی گلدهی و میون دهی برسد.

نحوه انجام عمل پیوند T

هرس: در طی عمر این گیاه که حدود 25-15 سال است باید به شکل منظم شاخه های نرک و بی ثمری که تولید می کند حذف کرد . همچنین شاخه هایی که بسیار نزدیک زمین می رویند مورد نیاز نیستند زیرا میوه های شکل گرفته بر روی این ساقه ها بسیار به خاک نزدیک هستند و بر اثر سایش بر روی زمین پوستی زخمی می یابند . حذف تیغ روی ساقه ها عمل دیگری است که در طی فصل رویش انجام می شود زیرا تیغها می توانند موجب زخمی شدن میوه ها شوند .

بیماری ها و آفات: می توان به کنه جوانه مرکبات ، شپشک آرد آلود و در بین بیماری ها به  لکه برگی قارچی و باکتریایی ، سرخشکیدگی اشاره کرد.