معرفی گیاه - بگونیاBegonia

بگونیا از جمله گیاهان گلدار و چندساله متعلق به خانواده Begoniaceae  است که بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جنوب و مرکز قاره آمریکا، قاره آفریقا و جنوب آسیا می‌باشد. بگونیاهایی که در طبیعت وحشی زندگی می‌کند ساقه‌ای عمودی ، ریزوم یا ریشه غده ای دارند. گلهای نر و ماده از یکدیگر جدا هستند اما بر روی یک گیاه هر دو نوع گل وجود دارد. رگبرگ اصلی در پهنه برگ گیاه بگونیا، آنرا به دو قسمت نامساوی تقسیم کرده است. یعنی اگر از روبرو به یک برگ بگونیا نگاه کنید، دو طرف آن از نظر اندازه قرینه و مساوی نیستند. در ارقام مختلف بگونیا، برگها همانند گلهای این گیاه رنگها و شکلهای متفاوتی دارند و حتی برخی از این گیاهان به دلیل برگهای زیبایی که دارند پرورش می‌یابند و نه گلهایشان. به دلیل تنوع بیشمار بگونیا (از نظر ارتفاع گیاه شکل و رنگ گل و برگ و وجود ریزوم یا ریشه غده ای و یا ریشه افشان) تقسیم بندی‌های مختلفی بر روی این گیاه انجام شده است.

همانطور که اشاره کردم تقسیم بندی های مختلفی برای این گیاهان و با توجه به تفاوتهای آنان انجام شده است مثلا انجمن بگونیای کشور آمریکا نیز این گیاهان را در هشت گروه قرار می‌دهد که مبنای این تقسیم بندی چگونگی نحوه رشد و همچنین خصوصیات برخی از قسمتهای این گیاه است:

1. عصایی شکلcane-like که بین گره ها(نواحی اتصال برگها به ساقه) فاصله بیشتری نسبت سایر انواع بگونیا وجود دارد و برگها تا حدودی برافراشته تر می‌ایستند.  یکی از محبوبترین انواع بگونیا یعنی بگونیای برگ فرشته ای Angel wing begonia و بگونیا برگ اژدها Dragon wing begonia در این گروه قرار داده می شود.
2. بوته‌ای شکل shrub-like همانطور که از اسم آنها پیدا است این نوع از گیاهان به شکل بوته ای و انبوه رشد می کنند و برگهایی قابل توجه دارند البته از نظر اندازه برگها و یا کرکهای روی برگها و همچنین ارتفاع کل گیاه بسیار با هم متفاوت هستند.
3. دارای ریشه غده‌ایtuberous از جمله گیاهانی که دارای رکود زمستانی هستند و می بایست در طی مدت زمستان آب بسیار کمی را به آنها داد. برگهای خود را از دست می دهند اما با فرارسیدن فصل گرم، مجددا آبیاری شده و برگهای جدید رشد می کنند.
4. دارای ریزومrhizomatous از جمله انواعی که جز گیاهان محبوب خانگی محسوب می شوند.
5. دارای ریشه های افشان(بگونیای معمولی)semperflorens به دلیل توانایی تولید گل در مدت زمان طولانی در طی سال و همچنین برگهای براقی که دارد بسیار مورد توجه دوستداران گلها و گیاهان است.
6. رکس (برگهای رنگین)rex . البته برخی این انواع را در همان گروه ریزوم دار قرار میدهند اما از آنجایی که این نوع از بگونیاها در مقایسه با سایر بگونیاهای ریزوم دار از برگهایی با طرح ها و رنگ های متنوعی برخورد دار هستند به همین دلیل انجمن آمریکایی بگونیا این انواع از بگونیا را در گروه جدایی با نام بگونیا رکس قرار داده است.به دلیل نیاز این نوع بگونیا به رطوبت هوای بالای محیط ، کمی نگهداری آن در محیط خانه ها دشوار است.
7. دارای شاخسار آویختهtrailing - scandent این انواع ساقه هایی بلند دارند که معمولا ساقه ها به چند ساقه کوچکتر تقسیم می شوند و بسیار مناسب سبدهای آویخته هستند . برخی از این انواع به دلیل برگهای زیبا و برخی به دلیل گلهای زیبایی که تولید می کنند مورد توجه قرار گرتفه اند.
8. دارای ساقه ضخیمthick-stemmed معمولا ساقه هایی ضخیم و بدون انشعاب دارند که بسیار هم بلند می شوند. اعضا این گروه معمولا به شکل خانگی پرورش نمی یابند.

گونه های مختلفی از این گیاه وجود دارند که یا خود گونه ها و یا گیاهان حاصل از دور رگه گیری بین گونه های مختلف مورد پرورش و نگهداری قرار میگیرند و با توجه به خصوصیات ظاهری هر گیاه (یا گونه اصلی و یا دو رگه بدست آمده از آن ) می توان گیاه مورد نظر را در یکی از گروه های یاد شده در قسمت بالا قرار داد. گروه‌های متفاوت این گیاه نیازهای رشدی متفاوتی دارند اما از آنجایی که بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیر هستند تقریبا تمامی آنان و دو رگه‌های بدست آمده از آنان به محیطی گرم نیاز دارند. البته گونه‌هایی همانند B.grandis (گیاهی با ارتفاع 60 سانتیمتر و گلهای سفید یا صورتی کم رنگ ) که بومی کشور چین است می‌تواند سرما را تا زیر صفردرجه سانتیگراد نیز تحمل کند و به همین دلیل با نام  'hardy begonia' (بگونیای سرسخت)شناخته شده است. همچنین از انجایی که در طبیعت در زیر سایه درختان رشد می‌کنند، به عنوان گیاه گلدانی نیز مکانی با نور غیر مستقیم را می‌پسندند و تعداد اندکی از آنان نور مستقیم خورشید را تحمل می‌کنند بخصوص زمانی که دمای هوا بالا باشد. به طور کل گیاهان بگونیا به خاکی سبک با زهکش خوب نیاز دارند که رطوبتی میانه داشته باشد یعنی نه خشک باشد و نه خیلی خیس و مرطوب. بسیاری از گیاهان بگونیا بجز نمونه‌هایی که ریشه غده‌ای دارند در طول سال رشد می‌کنند گل می‌دهند. بگونیاهای غده‌ای مدتی را به استراحت می‌پردازد و در این زمان رشد نخواهد کرد که در این زمان می‌توان غده‌ها را در انباری سرد و خشک نگهداری کرد. بگونیاهایی که ریشه‌های افشان دارند معمولا به عنوان گیاه پوششی در فضای باز نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از دو رگه‌های حاصل از بگونیاهای ریشه افشان همانند 'Dragonwing Begonias' (بگونیا بال اژدها) برگها و گلهای بزرگتری دارند و بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. بگونیاهایی که ریشه غده‌ای دارند معمولا در گلدان کاشته می‌شوند. اغلب گیاهان بگونیا از طریق روش تقسیم و یا با استفاده از قلمه ساقه تکثیر می‌شوند. برخی نیز با استفاده از قلمه برگ (بخصوص بگونیاهای متعلق به گروه ریزوم دار و بگونیاهای رکس که برگهای رنگین دارند)و یا کاشت بذر تکثیر می‌شوند. در ادامه نمونه‌هایی از گیاهان بگونیا که معمولا در فروشگاه‌های گل و گیاه عرضه می‌شوند و شیوه های نگهداری آنان به همراه مشکلاتی که ممکن است برای این گیاهان پیش آید مورد بررسی قرار گرفته اند.

بگونیا رکس Begonia rex

این گیاه بومی قاره آسیا بخصوص هند است و دلیل اصلی محبوبیت این گیاه، برگهای زیبای آن است که چه از نظر شکل ظاهری و  چه از نظر ترکیب رنگها بسیار جلب توجه می‌کند. گلهای صورتی رنگ این نوع بگونیا چندان قابل توجه نیستند و به محض ظهور می‌توانید به منظور رشد بهتر برگها، گلها را از گیاه جدا کنید. این بگونیا ریزوم دارد که در زیر سطح خاک رشد می‌کند(به همین دلیل در برخی تقسیم بندی ها این گیاهان را در گروه بگونیاهای ریزوم دار قرار داده اند و گروه مستقلی برای آن در نظر نمیگیرند). پرورش این گیاه به دلیل نیاز بالای آن به رطوبت ممکن است کار مشکلی باشد. زیرا این گیاه به رطوبت 50% هوا و برخی از ارقام این گیاه حتی به رطوبتی بیش از این نیاز دارند . این نوع بگونیا ممکن است در زمستان برگهای خود را از دست بدهد و اصطلاحا به خواب زمستانی برود. اگر چنین مسئله‌ای روی داد آبیاری به گیاه را متوقف کنید و تمامی برگهای پژمرده گیاه را قطع کنید و گیاه را داخل محفظه‌ای پلاستیکی (کیسه پلاستیک) بگذارید و آن را در دمای 16 درجه سانتیگراد نگه دارید تا رشد جدید ظاهر شود که این مسئله حدود 10-6 هفته طول می‌کشد. سپس گیاه رشد معمولی خود را از سر می‌گیرد. بگونیای رکس نیاز چندانی به هرس ندارد اما می‌توان به سرزنی ساقه‌ها ، ساقه‌های جانبی را تحریک به رشد کرد. البته این کار را در مورد ارقامی که برگهای درشت دارند انجام ندهید زیرا باعث شلوغی بیش از اندازه گیاه خواهد شد. گاهی ریزوم گیاه نیز بیش از اندازه بلند می‌شود که آنرا نیز می‌توان به راحتی و به اندازه مناسب کوتاه کرد.

آبیاری: خاک این گیاه را همواره مرطوب نگهدارید و تا جایی که امکان دارد از آب بدون املاح استفاده کنید. مرطوب نگهداشتن خاک بگونیا رکس به معنی خیس و غرقاب بودن آن نیست و در اینصورت مشکلات دیگری همانند پوسیدگی ساقه و ریشه و در نهایت مرگ گیاه بوجود می‌آید. اگرچه این گیاه به رطوبت بالای محیط نیاز دارد اما به دلیل احتمال شیوع بیماریهای قارچی، برگها را تا جایی که امکان دارد مستقیما غبارپاشی نکنید. اما از آنجایی که این گیاه به رطوبت هوای بالا نیاز دارد بهتر است آن را در کنار مجموعه‌ای از دیگر گیاهان برگی و همچنین بکارگیری خزه در اطراف آن نگهدارید. در صورت خشکی هوا برگها چروکیده و خشک می شوند. به دلیل نیاز این گیاه به رطوبت بالای اتمسفر می‌توان این گیاه را در تراریوم (کشت گیاهان در محفظه‌های شیشه‌ای) کاشت و یا از دستگاه‌های بخار ساز استفاده کرد تا رطوبت محیط را بالا ببرد. از روش زیرگلدانی حاوی قلوه سنگ و آب هم می توان گاهی استفاده کرد. بدین صورت که یک زیرگلدانی را تا لبه آن پر از قلوه سنگ کوچک کنید. سپس تا نیمه دیواره در زیرگلدانی آب بریزید و گلدان گیاه را روی قلوه سنگها قرار دهید. توجه کنید که کف گلدان به هیچ وجه با آب در تماس نباشد در اثر حرارت محیط آب درون زیرگلدانی به تدریج تبخیر شده و تا حدودی رطوبت مورد نیاز برگها تامین می شود. آبیاری بیش از اندازه این گیاه و خیس ماندن خاک گلدان موجب پوسیدگی ساقه و طوقه این گیاه می‌شود و ریشه ها نیز می‌پوسند از بین خواهند رفت. تشنگی و خشکی کشیدن گیاه نیز موجب لوله شدن برگها و خشک و چروکیدن حاشیه آنان می‌شود که در این صورت گیاه را سریعا آب دهید و برای بازگشت شادابی به برگهای گیاه ، چند روز گلدان را در مکانی با دمای حدود 18 درجه سانتیگراد نگهدارید.

دما: در دمای 24-18 درجه سانتیگراد بهترین رشد را دارد. بهتر است که دما در طی روز بیش از دما در طی شب باشد مثلا 24 در طی روز و 18 در طی شب. در هوای سرد برگها خود را می‌اندازند و اگر این شرایط ادامه یابد برگها می‌ریزند و ساقه‌ها بخصوص از نزدیکی سطح خاک می‌پوسند. برای ادامه رشد در طی زمستان دمای 15-10 درجه لازم است.

نور: مکانی پر نور را ترجیح می‌دهد اما ان را از نور مستقیم آفتاب محافظت کنید. اگر منبع نوری در یک طرف گیاه قرار گرفته است ، هر هفته گیاه را حدود 45 درجه بچرخانید تا تمامی برگها از رشدی یکسان برخوردار شوند.

خاک: مخلوطی از پیت، کمپوست و شن (با حجم مساوی)و یا خاک لوم، پیت خزه اسفاگنوم، پرلایت و ورمی‌کولایت (با حجم مساوی) از جمله ترکیبهای خاکی برای این گیاه است. مواد غذایی ناکافی موجب کوچک ماندن برگها و رشد کم گیاه می‌شود. برای تغذیه مصنوعی این گیاه می‌توان از کودهای مخصوص گیاهان زینتی در فصول رشد هر دو هفته یکبار استفاده کرد. مراقب کوددهی بیش از اندازه باشید زیرا گیاه را از بین خواهد برد. هر سال در فصل بهار گلدان گیاه را عوض کنید و گلدانهای سفالی یا چوبی را استفاده کنید و هنگام تعویض گلدان مراقب برگهای گیاه باشید.

تکثیر: این گیاه از طریق قلمه برگ تکثیر می شود. در طی فصول بهار و تابستان برگهایی که اندازه متوسطی دارند به همراه 5-2.5 سانتیمتر ساقه انتخاب کنید و آنان را با زاویه 45 درجه در بستری متشکل از خزه اسفاگنوم، ورمی‌کولایت و پرلایت با حجم مساوی فرو کنید به نحوی که تمامی ساقه در بستر فرو رود. برخی از پرورش دهندگان نیز برگها را از پشت بر روی شن مرطوب قرار می دهند و برای آنکه سطح تماس آنان با بستر ریشه‌زایی بیشتر شود مقداری شن بر روی آنان می‌ریزند. می‌توان برای افزایش رطوبت اطراف برگها بر روی آنان یک کیسه پلاستیک کشید و دما را در حدود 27-24 تامین کرد. قلمه ها باید به دور از نور خورشید باشند . قلمه برگ در طی 4-3 هفته ریشه خواهد داد و 4 هفته دیگر نیز طول می‌کشد تا گیاه جوان شکل گیرد. تقسیم بوته روش دیگر تکثیر این گیاه است.

آفات و بیماری: وجود کنه های تار عنکبوتی موجب پریدگی رنگ برگها و بستن تار عنکبوت در زیر سطح برگها می‌شود. نماتدها نیز بر روی ریشه‌ها فعالیت می‌کنند که در نتیجه آن برگها کم رنگ می‌شوند و بعد از مدتی می ریزند. شپشک از جمله دیگر آفاتی است که به این گیاه حمله می‌کند که به شکل مجموعه‌های سفیدرنگی در محل اتصال برگ به ساقه و یا ساقه به ریزوم دیده می‌شوند. اگر تعداد این آفت کم است می‌توان انان را با پنبه‌ای اغشته به آب و صابون برداشت و اگر تعداد آنها بسیار زیاد است به طوری که در همه جای گیاه دیده می شوند از سموم سیستمیک (همانند مالاتیون ) می‌توان استفاده کرد.سفیدک از جمله بیماریهای قارچی این گیاه است که بخصوص اگر شب سرد و روز گرم ومرطوب است و یا برگسار گیاه بخصوص در زمان آبیاری خیس می‌شوند، ظاهر می‌شود و در نتیجه آن لکه‌هایی سفید رنگ بر روی سطح برگها تشکیل می‌شود و در نهایت برگها زرد یا قهوه‌ای می‌شوند و می‌ریزند. بوترتیس از جمله دیگر بیماریهای قارچی است که موجب پوسیدگی ساقه می‌شود که طی این بیماری لکه‌های قهوه‌ای رنگی بر روی ساقه، برگ و گلها شکل می‌گیرد. برای مبارزه با این دو بیماری می‌توان از قارچکشهای سیستمیک استفاده کرد. از بیماریهای باکتریایی این گیاه می‌توان به لکه برگی باکتریایی اشاره کرد که می‌تواند تمامی قسمتهای گیاه را درگیر کند اما اولین علائم آن به شکل لکه‌هایی کوچک، مدور و سوخته در سطح زیرین برگهای مسن و در نزدیکی رگبرگ ایجاد می‌شود و با گذشت زمان لکه‌‌ها بزرگتر می‌شوند و حاشیه‌ آنان نیز زرد رنگ می شود که در این مقطع آنان در سطح رویین برگها نیز قابل مشاهده هستند. تحت شرایط مرطوب زخمهای آبدار وسیاه رنگی نیز در سطح برگ بوجود می‌اید. در نهایت برگها پژمرده می شوند و میریزند.سموم محتوی مس به کنترل این بیماری کمک می‌کند اما بیشتر باید پیشگیری کرد تا درمان. یعنی از قلمه های سالم، خاک ضدعفونی شده استفاده کرد و تا جایی که امکان دارد از خیس شدن برگسار گیاه جلوگیری کرد و در صورت مشاهده بیماری در یک گیاه آن را از سایر گیاهان جدا و معدوم کرد. بیماریهای ویروسی موجب موزاییکی شدن پهنه برگها می‌شود که در این حالت لکه‌های زرد رنگی ظاهر می‌شوند و برگها بد شکل می‌شوند.

از دیگر مشکلاتی که در اثر شرایط نامساعد محیطی ایجاد می‌شود می‌توان به وجود گازهای موجود در آشپزخانه اشاره کرد زیرا این گازهاموجب افتادگی برگهای گیاه و از بین رفتن گیاه می‌شوند و تنها را حل نیز تعویض مکان نگهداری گلدان است.