معرفی گیاه- بنفشه ایرانی Persian violet

بنفشه ایرانی با نام علمی Exacum affine به جنس Exacum و خانواده Gentianaceae تعلق دارد و در اصل بومی کشور یمن است و در مناطق صخره ای آن کشور رشد می کند و به همین دلیل گاهی بنفشه عربی نیز خوانده می شود اما در کشورهای اروپایی و در دنیای تجارت گلها و گیاهان زینتی همان نام بنفشه ایرانی متداول است. این گیاه ، گیاهی علفی و چند ساله به ارتفاع 30-15 سانتیمتر است که برگهایی بیضی شکل و نسبتا براق دارد و گلهای کوچک و معطر آن در میان برگها خود نمایی می کنند.

گلهای اکثر انواع این گیاه 5 عدد گلبرگ دارند و رنگ گلها معولا بنفش رنگ با مرکزی زرد رنگ است. نمونه‌های محدودی با تعداد گلبرگ بیشتر و همچنین رنگهایی همانند ارغوانی یا سفید نیز وجود دارند. موردی که درباره این گیاه باید توجه کرد این است که بنفشه ایرانی اگرچه به شرط مساعد بودن محیط کاشت بخصوص نور مناسب، قادر است تا سراسر سال تولید گل داشته باشد اما معمولا بعد از اوایل الی اواخر تابستان که زمان اوج گلدهی گیاه است ، رشد خوبی ندارد و مجددا تکثیر می شود  تا همواره گیاهی زیبا و پر گل باشد. نام انگلیسی این گیاه Persian violet, German violet, Arabian violet است.

توجه: این گیاه اگر چه با نام بنفشه ایرانی شناخته می شود اما توجه داشته باشید که این گیاه اصلا بنفشه نیست! بلکه به دلیل شباهت گلها و عطر این گیاه به گل بنفشه و  در زبان انگلیسی Violet (یکی از نامهای رایج گل بنفشه در زبان انگلیسی ) نام گرفته است. گل بنفشه اصلی از نظر گیاهشناسی به خانواده Violaceae تعلق دارند و با این گیاه کاملا متفاوت است.

توجه: گاهی در کشورهای غربی گونه ای از گیاه سیکلامن با نام علمی Cyclamen persicum نیز با نام Persian violet  معرفی می شوند که البته در دنیای تجارت گلها و گیاهان این نام برای این گیاه سیکلامن کاربرد چندانی ندارد.

شرایط محیطی

آبیاری: این گیاه نسبت به آبیاری حساس است و به آبیاری منظم نیاز دارد اما در بین دو آبیاری باید اجازه داد تا سطح خاک تا حدودی (و البته نه کاملا) خشک شود. آبیاری بیش از اندازه منجر به پوسیدگی و از بین رفتن گیاه خواهد شد. این گیاه به رطوبت هوا نیز نیاز دارد. اما برای افزایش رطوبت هوا بهتر است که از روش زیرگلدانی حاوی سنگریزه و آب استفاده کنید زیرا غبارپاشی برگها ممکن است گاهی موجب شیوع برخی از بیماری های قارچی شود. در این روش یک زیرگلدانی را پر از قلوه سنگهای کوچک می کنیم و سپس تا نیمه ارتفاع زیرگلدانی آب می ریزیم و گلدان حاوی گیاه را بر روی  قلوه سنگها قرار می دهیم. مراقب باشید که کف گلدان با آب هرگز در تماس نباشد زیرا در این صورت گیاه به دلیل وجود زهکش مناسب و عدم خروج آب از منفذ کف گلدان، خواهد پوسید. آب موجود در زیرگلدانی به تدریج تبخیر می ود و رطوبت مورد نیاز برگها را تامین خواهد کرد.

نور: به مکانی روشن و پر از نور نیاز دارد اما آنرا در فصل گرم تابستان از تابش نور مستقیم آفتاب محافظت کنید. تابش نور مستقیم در فصول سرد همانند پاییز و زمستان در طی قبل از ظهر به گلدهی بهتر این گیاه کمک می کند . اگرچه نور مستقیم در فصول گرم سال می تواند برای این گیاه آزار دهنده باشد اما توجه داشته باشید که نور ناکافی و محیط کم نور نیز از اصلی ترین دلایل عدم گلدهی این گیاه است. اگر در طی فصول گرم و برای کمک به گلدهی گیاه می خواهید که از نور مستقیم استفاده کنید حتما از نور فیلتر شده (همانند عبور نور از میان پرده بخصوص پرده توری) استفاده کنید.

دما:زمانی که دمای شبانه 21-15.5 درجه و دمای روزانه حدود 24-18 درجه باشد  این گیاه رشد خوبی خواهد داشت .البته در این طیف دمایی هر مقدار که دما خنک تر باشد برای این گیاه بهتر است اما دمای هوا نباید از 15 درجه پایین تر بیاید زیرا در این شرایط گلدهی گیاه متوقف خواهد شد. با این وجود بنفشه ایرانی  دما را تا 5 درجه سانتیگراد تحمل میکند اما دمای سردتر از این مقدار، آنرا از بین می برد.

خاک: به خاکی سبک با زهکش خوب که بتواند رطوبت را در خود حفظ کند نیاز دارد مثلا می توان از مخلوط خاک برگ + پیت موس و یا هر ترکیب سبک دیگری برای کاشت این گیاه استفاده کرد. البته وجود پیت موس در ترکیب خاکی این گیاه به رشد بهتر آن کمک می کند. برای گلدهی این گیاه می توان از کودی کامل و ملایم همانند فرمول 10-10-10 هر یک ماه یک مرتبه استفاده کرد. معمولا به دلیل اینکه این گیاه به شکل یکساله نگهداری می شود نیازی برای تعویض گلدان آن نیست اما اگر تمایل به نگهداری چندساله آن دارید بهترین زمان تعویض گلدان در هنگام استراحت و رکود گیاه یعنی در اوایل / اواسط زمستان است.

استراحت زمستانی: همانطور که اشاره کردم، این گیاه بعد از آنکه مدتی در اوج گلدهی خود به سر می برد رشد و گلدهی چندان خوبی ندارد و توصیه می شود که از گیاه با کمک قلمه و یا کاشت بذر مجددا  تکثیر شود . اما از آنجایی که این گیاه اصولا چند ساله است و اگر تمایل به نگهداری این گیاه داشته باشید می توان با فرارسیدن اواسط پاییز گیاه ابتدا آبیاری گیاه را کم کرد که این موجب شروع زرد شدن برگها می شود. در این زمان می توان گیاه را از قسمت بالای طوقه گیاه یعنی نزدیک به سطح خاک سرزنی کرد و آنرا در دمای 16درجه نگهداری کرد و این شرایط را برای 8-6 هفته ادامه داد. زمانی که گیاه وارد رکود شده است می توان گلدان گیاه را نیز تعویض و بزرگتر کرد . در اواسط زمستان آبیاری گیاه بیشتر می شود (تا این زمان در حدی آبیاری می شود که از خشک شدن کامل خاک جلوگیری شود). این عمل موجب رشد و ظهور برگهای جدید می شود. با مشاهده برگهای جدید گیاه را به مکانی با شرایط نوری مناسب و دمای بیشتر منتقل کنید تا گلدهی آن نیز تحریک شود .همچنین قطع گلهای پژمرده این گیاه در طی فصل رشد به طولانی شدن مدت زمان گلدهی گیاه کمک می کند.

تکثیر : کاشت بذر متدوالترین روش تکثیر این گیاه است .بذرها را می توان در زمستان البته در مکانی محافظت شده مانند داخل اتاق کشت کرد و یا اینکه منتظر مساعد شدن دمای هوا و فرارسیدن بهار بود و بذرها را به شکل مستقیم در فضای بیرون کاشت کرد. بذرهای این گیاه ریز است و به شکل سطحی بر روی سطح خاک برگ پراکنده می شوند و نیازی به پوشاندن آنها نیست و کافی است با کف دست بر روی بذرهای ریخته شده بر روس سطح خاک فشار وارد آوریم تا کمی در خاک فرو روند.  آبیاری را می توان تا جوانه زنی بذرها با روش غبارپاشی انجام داد تا بذرها جابجا نشوند و بعد از سبز کردن بذرها از روش آبیاری معمولی استفاده کرد. گلدان حاوی بذرها را در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب با دمای 18-15 درجه سانتیگراد قرار دهید. پوشاندن سطح خاک با یک لایه پلاستیک شفاف به حفظ بهتر رطوبت و در نتیجه جوانه زنی بهتر بذرها کمک میکند .بذرها  در طی 3-2 هفته جوانه می زنند.  زمانی که گیاهان جوان 6-4 عدد برگ داشتند می توان آنان را به گلدانهای مستقل و جدید منتقل کرد. روش دیگر تکثیر گیاه تهیه و کاشت قلمه است البته پرورش دهندگان مطرح می کنند که گیاهان حاصل از کاشت بذر از قدرت رویشی و گلدهی بیشتری در مقایسه با گیاهان حاصل از رشد قلمه دارند. قلمه ها بعد از اتمام زمان گلدهی و در اواخر تابستان/ اواسط پاییز تهیه می شوند در مخلوطی از کوکوپیت +پرلایت کاشته می شوند. این مخلوط همواره باید مقداری از رطوبت را داشته باشد و گلدان حاوی قلمه ها در مکانی پر نور اما به دور از نور مستقیم آفتاب با دمای 18-15 درجه نگهداری می شود. کشیدن پلاستیک شفاف بر روی قلمه ها و همچنین عمل روزانه غبارپاشی به ریشه زایی قلمه ها کمک می کند. زمانی که شاهد رویش جدید قلمه ها بودیم می توان آنان را از گلدان اولیه درآورد و به گلدانهایی جداگانه منتقل کرد.

آفات و بیماری: شته و کنه های تارعنکبوتی از جمله آفات  شایع این گیاه هستند. بیماری های قارچی نیز وجود دارند که بخصوص در شرایط زهکش نامناسب خاک و آبیاری بیش از اندازه می توانند موجب پژمردگی و از بین رفتن گیاه شوند.در صورت شیوع این چنین بیماری هایی گیاه زرد و پژمرده می شود دقیقا مانند زمانی که از خشکی خاک در رنج است اما با وجود آبیاری مناسب باز هم حالت شادابی خود را بدست نمی آورد. چنین بیماری هایی در مورد این گیاه معمولا راه حل ندارد و با کاربرد سموم ، گیاه سلامتی خود را بدست نمیآورد و از بین خواهد رفت. به همین دلیل تهیه مخلوط خاک با زهکش مناسب و آبیاری گیاه بعد از آنکه سطح خاک تا حدودی رطوبت خود را از دست داد بسیار مهم است. بیماری های لکه برگی نیز که موجب بروز نواحی خشکیده و با حاشیه های قرمز – ارغوانی می شود ممکن است گاهی مشکلاتی را ایجاد کند. عدم خیس شدن برگها در طی ابیاری و مکانی با تهویه خوب هوا از جمله راه کارهای جلوگیری از بروز چنین بیماری هایی است و در صورت لزوم می بایست که از قارچکشهای مناسب استفاده کرد.