معرفی گیاه- درخت به Quince tree

درخت به Cydonia oblonga به جنس Cydonia و خانواده Rosaceae تعلق دارد و بومی مناطقی در جنوب شرقی آسیا ،ایران و ترکیه است. درخت به گیاهی نسبتا کوتاه قامت و خزان‌پذیر است که حدود 8-5 متر ارتفاع می یابد و تاج آن 6-4 متر به شکل افقی فضا را اشغال می‌کند. طول برگها 11-6 سانتیمتر است و بخصوص سطح برگهای جوان را کرکهای سفید رنگی پوشانده است . گلهای سفید-صورتی رنگ آن در بهار و بعد از ظهور برگها شکل می‌گیرند و 5 عدد گلبرگ دارند. 

 گل ها خود گرده افشان هستند . یعنی پرچمهای هر گل مادگی همان گل را می تواند بارور کند . با این وجود داشتن چند درخت به در کنار هم در مقایسه با داشتن تنها یک درخت به (با وجودیکه گلهای این درخت توانایی باروری را خود به خود دارند) به افزایش کیفیت و کمیت میوه‌ها کمک می‌کند. میوه‌ها 12-7 سانتمیتر طول و 9-6 سانتیمتر عرض دارند که زمانی که نابالغ هستند سبز رنگ و کرکدار می باشند ‌و هنگامی که می‌رسند به رنگ  زرد-طلایی درمی‌آیند و از میزان کرک آنها نیز کاسته می شود. درختان به معمولا زود به بار می نشینند و سه سال بعد از کاشت اولین میوه های خود را تولید می کنند و دوران میوه دهی آنان حداقل 30 سال و معمولا 50-40 سال به طول می کشد.

درختان به انواع مختلفی دارند که شکل میوه های آنان با هم کمی متفاوت است. هنچنین این میوه ها با پخته شدن و حرارت دیدن تغییر رنگ می دهند اما شدت این تغییر رنگ در تمامی انواع به یکسان نیست و از کرم رنگ تا قرمز-ارغوانی متفاوت است.

توجه : درختچه به ژاپنی Japanese Quince  گیاهی با نام علمی Chaenomeles lagenaria است که با درختان به از نظر گیاهشناسی هم خانواده می باشد اما به جنس دیگری یعنی Chaenomeles تعلق دارد و بومی کشورهای ژاپن، چین و کره است. این درختان به دلیل تولید گلهای گل بهی-قرمز رنگی که در اوایل بهار تولید می کنند در فضای سبز کاربرد دارند.

شرایط محیطی

آبیاری: ریشه های درختان به خیلی عمیق نیستند و اگرچه درختان بالغ و استقرار یافته که چند سال از رشد آنها می گذرد در برابر دوره های کوتاه خشکی تا حدودی مقاومت نشان می دهند اما به طور درختانی مقاوم در مقابل  کمبود رطوبت نیستند. اگر در چنین شرایطی به رشد و زندگی خود ادامه دهند، میوه هایی کوچک و ریز تولید می کنند و از میزان محصول آنها بسیار کاسته می شود. بنابراین در طی فصل رشد هر هفته دو مربته آبیاری آنها لازم است . عدم آبیاری مناسب و خشکی کشیدن درختان از جمله دلایل عدم گلدهی مناسب و یا شکل گیری میوه و همچنین عدم رشد میوه ها و کوچک ماندن آنها است.

نور: درختان به را باید در مکانی با نور کامل و مستقیم آفتاب کاشت. قرار دادن این درختان در مکانهای نیمه سایه و یا سایه کاری جز اتلاف وقت نیست زیرا در چنین شرایطی این درختان میوه دهی و محصول خوبی نخواهند داشت.

دما: درخت به در مناطقی که تابستانهای گرمی دارند نیاز دارند تا میوه هایشان برسد. اما رطوبت هوا بخصوص در طی رسیدن میوه به ضرر گیاه است به همین دلیل است که در مناطق گرمسیری که علاوه بر گرمای هوا ، رطوبت نسبی هوا نیز بالا است این درختان خوب به عمل نمی آیند. درختان به سرما را در زمستان تا حدود 25- درجه سانتیگراد  به خوبی تحمل می کنند البته برای رفع نیاز سرمایی این گیاهان کافی است که در طی  زمستان مجموعا 400-100 ساعت دمای  زیر 7 درجه دریافت کنند و برای رفع نیاز سرمایی این گیاهان نیازی به سرمای بیشتری نیست.

خاک: درختان به در مورد خاک انعطاف پذیری بالایی دارند و در انواع مختلفی از خاک می توانند کشت شوند اما خاکهای کم عمق که بسیار سبک و شنی هستند و یا خاکهایی که بسیار سنگین و سخت و غیر قابل نفوذ برای ریشه ها هستند و یا ماندگاری آب در آنان بسیار زیاد است برای کاشت این درختان مناسب نیستند. بهترین خاک برای آنان خاکی است که از عمق مناسبی برخوردار باشد و زهکش خوبی نیز داشته باشد.  قبل از کاشت این درختان خاک را بهتر است که حداقل تا عمق 50 سانتیمتری با خاک برگ و یا کود بسیار پوسیده دامی به نسبت مساوی به خوبی مخلوط کنیم . اگر چنین کاری را انجام دهیم در سال اول بعد از رشد نیازی به کوددهی نیست همچنین برنامه های کوددهی این گیاهان به شکل سبک  و ملایم انجام می شود. برای کاربران خانگی که یک و یا تعداد محدودی از این درختان را کاشته اند ، استفاده از کودهایی که نسبت سه عنصر مهم یعنی نیتروژن، فسفر و پتاسیم به شکل 6-2-5 باشد توصیه شده است. مثلا فرمولهایی همانند 18-6-15 و یا 24-8-20 را می توان برای این درختان در طی فصل رشد استفاده کرد. در باغاتی که به شکل تجاری نسبت به پرورش این درختان اقدام می کنند، برای هر درخت بالغ که به حداکثر ظرفیت خود در تولید میوه رسیده اند سالانه 450-350گرم کود نیتروژنه برای هر درخت توصیه می شود. البته بهتر است تمامی این کود در فصل بهار و یک جا به درختان داده نشود زیرا می تواند موجب رشد رویشی بیش از اندازه و جلوگیری از شکل گیری میوه ها و نرم شدن بیش از اندازه ساقه های جدید شود. بنابراین کود  نیتروژنه به 2 یا 3 قسمت تقسیم شده و به درختان باغ داده می شود. البته بهتر است که مرتبه آخر کوددهی دیرتر از میانه های تابستان نباشد زیرا کوددهی دیرهنگام (مثلا اواخر تابستان یا در طی پاییز) موجب افزایش حساسیت این گیاه در مقابل سرمای زمستانه می شود.  همچنین کودهای فسفره را به میزان 100-50 کیلوگرم در هکتار و در فصل پاییز به کار می برند. استفاده از  کودهای حاوی اهن، منیزیم و روی برای این درختان بخصوص در خاکهایی که کمی آهکی هستند لازم است.زیرا در خاکهای آهکی (خاکهای قلیایی ) جذب این عناصر کمی با مشکلات صورت می گیرد و به همین دلیل این درختان دچار کمبود این سه عنصر (بخصوص عنصر آهن) می‌شوند. همچنین وجود عنصر کلسیم نیز برای این درختان مفید می باشد. ریشه های درختان به در عمق نسبتا کمی در خاک قرار گرفته اند بنابراین استفاده از لایه ای خاک برگ و یا کود بسیار پوسیده دامی بر روی سطح خاک در ابتدای سال به خنک ماندن و تغذیه بهتر آنها کمک می کند. هر سال با شروع فصل بهار لایه ای به ضخامت 7-5 سانتیمتر از این مواد و با فاصله حدود 10 سانتیمتر از تنه گیاه بر روی سطح خاک قرار میگیرد. فاصله مناسب کاشت این درختان از یکدیگر نیز بدینصورت است که در مورد درختان با قامت کوتاه و یا متوسط ردیفهای کشت می بایست 5 متر از هم فاصله داشته باشند و درختان بر روی هر ردیف نیز حداقل 3-2.5 متر (به شکل بهینه 4.5 متر) فاصله داشته باشند. بنابراین در هر هکتار از یک باغ، 800-667 عدد درخت به می توان کاشت. فاصله درختان بلند قامت که معمولا از پایه های بذری هستند فاصله بیشتر در نظر گرتفه می شود یعنی فاصله دو ردیف 6 متر و فاصله هر دو درخت از هم 6-4.5 است که در این صورت تعداد 370 درخت در هر هکتار قرار میگیرد.

تکثیر: درختان به را می توان توسط قلمه نیمه چوبی و همچنین چوبی تکثیر کرد. قلمه نیمه چوبی از ساقه هایی گرفته می شود که دیگر حالت سبز و انعطاف پذیر ندارند اما کاملا چوبی نیز نشده اند. چنین چوبهایی خم می شوند و انعطاف دارند اما زمانی که بیش از اندازه خم می شوند خواهند شکست در حالیکه ساقه های نابالغ و سبز که با نام چوب سبز نیز شناخته می شوند با خم شدن نمی شکنند و ساقه های چوبی که کاملا بالغ شده اند نیز اصلا انعطاف ندارند و با کمی خم کردن خواهند شکست. قلمه نیمه چوبی درختان به را می توان بین اواسط تابستان الی اوایل پاییز و به طول 15-12 سانتیمتر و قلمه های جوبی به طول 25 سانتیمتر و در اواخر پاییز یا اوایل زمستان تهیه کرد. هنگام جدا سازی قلمه از گیاه مادری برش را از زیر ناحیه گره بزنید. ناحیه گره ناحیه ای است که یک برگ به ساقه متصل باشد. قلمه های چوبی برگ ندارند اما در مورد قلمه های نیمه چوبی که دارای برگ هستند برگهای موجود بر روی قلمه را حذف کنید به نحوی که 3-2 برگ در انتهای قلمه باقی بماند. از نوک چاقو استفاده کنید و مقدار کوچکی از پوست قسمت پایین قلمه یعنی جایی که در خاک فرو می رود را از چوب قلمه جدا کنید. این کار که زخم زنی نیز گفته می شود ، به تشکیل ریشه ها کمک می کند. همچنین در مورد قلمه های به ، استفاده از پودرهای ریشه زایی به ایجاد ریشه و سرعت ریشه زایی  کمک می کند. قلمه ها را می توان در مخلوط خاکی تشکیل شده از خاک برگ (یک قسمت )+شن (دو قسمت ) کاشت. توجه کنید که اندازه ذرات شن نباید خیلی ریز باشد و اگر در حد 2-1.5 میلیمتر ذرات شن قطر داشته باشند خوب است .برای قرار دادن قلمه ها در مخلوط خاکی با وسیله ای مثل یک مداد ابتدا منفذ مورد نیاز را ایجاد کندی و بعد قلمه را  در داخل این منفذ قرار داده و بعد خاک اطراف قلمه را با دست محکم کنید تا قلمه در جای خود مستقر شود و سپس به قلمه کاشته شده آب دهید. گلدان حاوی قلمه ها را در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار دهید. مراقب باشد تا مخلوط خاکی خشک نشود و زمانی که سطح خاک مقواری از رطوبت خود را از دست داد نسبت به آبیاری قمله ها اقدام کنید. کشیدن پلاستیک شفاف و یا غبارپاشی روزانه از جمله کارهایی است که به حفظ رطوبت در اطراف برگهای قلمه ها و در نتیجه ریشه زایی بهتر قلمه ها کمک می کند . ریشه زایی در قلمه های درخت به حداقل 3-2 ماه طول خواهد کشید. رویش جوانه ای جدید و مشاهده آنان به معنی موفقیت آمیز بودن ریشه زایی قلمه ها است. کاشت بذر دیگر روش تکثیر این درختان است. بذرها در اواخر زمستان و یا اوایل بهار کاشت می شوند. ابتدا بذرها از داخل میوه بیرون آورده می شوند و با آب شسته می شوند تا تمامی باقیمانده میوه از روی آنها تیمز شود. سپس بذرها را بر روی دستمال قرار می دهیم تا رطوبت اضافی آنها خشک شود. بهتر است از بذرهای تازه برای کاشت استفاده کرد . بذرها را میان شن مرطوب قرار میدهیم و ظرف را در یخچال به مدت 3-1 ماه قرار می دهیم . این روش که با نام سرمادهی مرطوب شناخته می شود به جوانه زنی بذرهای به کمک می کند.بعد از طی شدن این مدت و در حدود اوایل – اواسط زمستان نسبت به کاشت بذرا در مخلوط خاکی اقدام می کنیم و از مخلوط خاک برگ+شن می توان برای کاشت بذرها استفاده کرد . عمق کاشت بذرها حدود 1.5 سانتیمتر است. بعد از کاشت بذرها گلدان را در مکانی پر نور و روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار میدهیم. نباید اجازه دهیم سطح خاک خشک شود و کشیدن پلاستیک شفاف نیز به افزایش رطوبت و جوانه زنی کمک می کند. زمانی که بذرها جوانه زد و دومین جفت از برگهای آنها در آمد می توان گلدان را در معرض نور مستقیم آفتاب قرار داد.از گیاهان حاصل از رشد بذر می توان به عنوان پایه در روش تکثیر از طریق پیوند استفاده کرد. پیوندک را نیز از ارقامی که خصوصیات مناسبی در کیفیت و شکل میوه دارند تهیه می شود. از شیوه های مختلفی برای پیوند همانند پیوند نیمانیم، پیوند زبانه ای و پیوند زینی برای این کار نیز می توان استفاده کرد. همچنین پیوندکهایی که از درخت به تهیه شده باشند ، علاوه بر پایه درخت به بر روی درختان زالزالک نیز سازگاری دارند و قابل پیوند زدن هستند

نحوه انجام پیوند نیمانیم. پایه و پیوندک باید دارای یک قطر و ضخامت باشند. برشی مورب و ساده با یک زاویه یکسان روی هر یک ایجاد می شود . یعنی شیب برش بر روی سطح برش خورده پایه و پیوندک باید همانند هم باشد. نواحی برش خورده روی هم قرار میگرند و میزان پوشش آنها نسبت به هم نباید کمتر و یا بیشتر باشد.  توجه کنید که پیوند نیمانیم انواع مختلفی دارد که نوع ساده آن در اینجا نمایش داده شده است.

پیوند نیمانیم شکاف دار از دیگر انواع پیوندی است که برای درختان به می توان استفاده کرد. ابتدا پایه و پیوندک به شکل ساده همانند پینوند نیمانیم ساده تهیه می شوند و سپس شکافی نسبتا عمودی بر روی سطح برش خورده پایه و پیوندک ایجاد می کنیم. عمق شکافهای ایجاد شده باید یکسان باشد . پیوندک بر روی پایه قرار میگیرد و زبانه شکافها در هم فرو رفته و قرار میگیرند.

پیوند زینی نوع دیگری از پیوندهایی است که برای درختان به استفاده میشود. برشی به شکل عدد هشت در انتهای پیوندک ایجاد می شود. برش دیگری که برعکس برش موجود در قسمت پایین پیوندک است در پایه ایجاد می شود. ارتفاع این برشها تقریبا یکی است و سپس پیوندک در پایه جاسازی می شود. در پیوند زینی پایه و پیوندک می بایست هم قطر باشند . ضخامت کمتر و یا بیشتر هر کدام منجر به کاهش موفقیت در عمل پیوند می شود.

آفات و بیماری: از آفات این گیاه می‌توان به سرخرطومی درخت به اشاره کرد که معمولا در میانه‌های تابستان فعالیت می کنند و لاروهای آن با تغذیه خود به درختان به آسیب می‌رسانند. البته لاروهای حشرات دیگر نیز هستند که با تغذیه خود از برگها و همچنین میوه های جوان می توانند به این گیاه آسیب وارد آورند. با مشاهده چنین مشکلاتی می توان با استفاده از سموم آفت کش همانند آفت کشهای تماسی ، فعالیت این لاروها را کنترل و محدود کرد. شته نیز گاهی مشکلاتی را ایجاد می کند و اکثر بر روی نواحی جوان گیاه همانند سرشاخه ها فعالیت می کند. اگر تعداد شته ها زیاد باشد می تواند به دلیل تولید ماده چسبناک عسلک موجب چسبناک شدن سطح برگها و میوه های جوان شود. از سموم آفت کش نیز می توان برای کنترل حشرات استفاده کرد. توجه کنید که سم آفت کش کارباریل یکی از سمومی است که یم تواند به برگهای درختان به آسیب شدید وارد کند بنابراین جهت مبارزه با آفات این سم را انتخاب و استفاده نکنید. یکی از بیماریهای خطرناک درختان به آتشک است که علاوه بر به ، درختان سیب و بخصوص گلابی را می تواند آلوده و از پای درآورد. بیماری آتشک به دلیل فعالیت نوعی باکتری با نام علمی Erwinia amylovora  است . این بیماری بر روی شاخه های جوان وسرشاخه ها، برگها و همچنین شکوفه ها مشاهده می شود و اولین علائم را می توان همزمان با ریزش گلبرگ شکوفه های درخت و بر روی نواحی یاد شده مشاهده کرد. نواحی آلوده تغییر رنگ می دهند و پژمرده، چروکیده و خشک می شوند. اگر شرایط آب و هوایی منطقه شما مرطوب نیز باشد، در هنگام فعالیت این بیماری می توانید شاهد ترشح شیره از قسمتهای بیمار نیز باشید. سرعت پیشرفت این بیماری با توجه به نوع رقم درخت (برخی انواع مقاوم تر و برخی حساس تر هستند) ، سن درخت، شرایط آب و هوایی و قدرت گیاه مختلف متفاوت است اما به هر حال می تواند بعد از مدتی تمامی گیاه را از پای دربیاورد و از بین ببرد.  متاسفانه این بیماری درمانی سریع و 100٪ ندارد مخصوصا به دلیل اینکه عامل این بیماری نوعی باکتری است، مصرف قارچکشها آنطور که مورد نظر است، اثری بر روی کنترل و ریشه کن کردن این بیماری نخواهند داشت. برای جلوگیری از شیوع این بیماری اولا باید ارقامی از گیاه را انتخاب کرد که به شکل ژنتیکی به این بیماری مقاوم هستند و همچنین با انجام نگهداری خوب و مناسب از گیاه ،درختانی قوی پرورش داد که توان ایستادگی و مقاومت بیشتری در برابر این بیماری داشته باشند . بهتر  است که به محض مشاهده قسمتی از شاخه و ساقه درخت که علائم این بیماری را نشان می دهد هر چه زودتر نسبت به قطع و حذف این شاخه اقدام کرد  از نظر کاربرد سموم اگر خطر شیوع این بیماری در منطقه شما سابقه دارد بهتر است که قبل از مشاهده علائم از سموم استفاده کرد زیرا سموم بعد از ظهور این بیماری اثر بخشی کمی دارند. از جمله سمومی که بدین منظور استفاده می شود میتوان به این نمونه ها اشاره کرد: باکتری کشهایی همانند استرپتومایسین Streptomycin و یا Terramycin که به نحوی نوعی آنتی بیوتیک گیاهی به شمار می روند(البته این مواد را بهتر است زمانی که میوه ها شکل گرفته اند و قابل مشاهده هستند مصرف نکنیم) ، ماده تریس-آلومینیم Aluminum tris که نوعی باکتری کش محسوب می شود اما باید قبل و هنگام گلدهی مصرف شود، سموم قارچکش حاوی عنصر مس که اگرچه قارچکش هستند اما به دلیل داشتن عنصر مس بر روی باکتریها نیز اثر دارند و بیش از سایر موادی که جهت مبارزه با این بیماری معرفی می شوند، در دسترس همگان هستند . بهتر است که از سموم حاوی عنصر مس هنگامی استفاده کرد که درختان هنوز در رکود به سر می برند و یا در مراحل اولیه بیدار شدن و فعالیت درخت باشد زیرا این سموم می توانند به برگها و میوه های جوان آسیب برسانند با این وجود اگر خطر از بین رفتن تمامی درخت به دلیل این بیماری وجود دارد ، استفاده از آن هنگام وجود گلها و میوه های جوان اجتناب ناپذیر است بخصوص اینکه گاهی برای کنترل مناسب این بیماری مجبور خواهیم بود چندین بار از این سم استفاده کنیم. بیماری زنگ بیماری دیگر قارچی است که اکثرا بر روی میوه های گیاه و گاهی برگهای آن لکه هایی نارنجی رنگ ایجاد می کنند برای مبارزه با این بیماری نیز سموم را می بایست قبل از فعالی شدن گیاه و بیدار شدن جوانه ها استفاده کرد و از جمله سموم پیشنهادی برای مسئله می توان به زیرام و تیرام اشاره کرد. پوسیدگی ریشه و طوقه درختان به نوعی بیماری قارچی که توسط قارچ آرمیلاریا Armillaria mellea ایجاد می شود ریشه های درختان به را درگیر می کند و به تدریج آنها را از بین می برد . در نتیجه شاهد پژمردگی شاخه های این گیاه و زوال تدریجی درخت خواهیم بود. بیماری لکه برگی قارچی درختان به Quince fleck که توسط Fabraea maculata ایجاد می شود بخصوص در مناطقی که رطوبت بالایی در طی فصل رشد دارند شیوع می‌یابد. در این بیماری بر روی برگها لکه هایی تیره رنگ با مرکزی سفید رنگ و کوچک شکل میگیرد . این لکه ها به تدریج بزرگ می شوند و به هم می پیوندند ونواحی وسیعی را تشکیل می دهند. ریزش برگها و از بین رفتن میوه ها از جمله اثرات شیوع این بیماری است. سموم حاوی عنصر مس از جمله سموم موثر بر روی کنترل این بیماری است .

هرس: درختان جوان به گفته برخی از پرورش دهندگان در 5-3 سال اولیه زندگی خود نیازی به هرس ندارند.  مگر حذف پاچوشهایی که از کنار تنه اصلی گیاه و در کنار پایه اصلی درختان ازخاک می روید. این عمل در تمامی طی زندگی درخت به باید انجام شود. زیرا پاجوشها تنها انرژی گیاه مادری را مصرف کرده و فایده دیگری ندارند.  بعد از آن نیز هرس این گیاه شامل قطع ساقه ها و شاخه هایی است که شکسته و آسیب دیده هستند و یا اینکه با رشد در جهت نامناسب ، مزاحم رشد سایر شاخه ها می شوند و زمان مناسب هرس نیز در اواخر زمستان است. برای کوتاه کردن شاخه هایی که مزاحم رشد سایرین شده اند و یا رو به مرکز گیاه ردد کرده اند باید به گونه ای عمل کرد و که حداکثر حدود یک سوم طول شاخه کوتاه شود و دو سوم آن باقی بماند. در هرس این درخت اصلا نباید زیاده روی کرد. چون گلها و شکوفه های درختان به بر روی ساقه های حاصل از فصل رشد جدید شکل میگیرند. یعنی در بهار ابتدا مقداری رشد ساقه جدید شکل میگیرد و گلها روی همین شاخه ها پدیدار می شوند. به همین دلیل اگر در کوتاه و یا قطع کردن ساقه ها و شاخه های این درختان زیاده روی کنیم، از تعداد ساقه هایی که در فصل بهار خواهند رویید کم می شود. و به همین دلیل شکل گیری میوه ها نیز کاهش خواهد یافت. با این وجود و البته در مورد درختان به که بالغ و بزرگ هستند و چندین سال است که میوه دهی دارند میتوان نسبت به حذف تدریجی یک ساقه مسن که میوه دهی چندانی ندارد اقدام کرد تا انرژی گیاه صرف رشد سایر ساقه ها شود.  ازطرفی اگر تعداد میوه های شکل گرفته زیاد باشد باید در مراحل اولیه رشد میوه ها تعدادی از آنها را حذف کرد و به اصطلاح تنک کرد تا رشد و بزرگ شدن میوه های باقیمانده به خوبی انجام گیرد. این کار را می توان 2-1 هفته بعد از اینکه گلبرگهای گلها ریزش کردند انجام داد و نسبت به کم کردن تعداد میوه ها اقدام کرد. البته باز هم یادآوری می کنم این کار در صورتی ضرورت دارد که تعداد میوه های شکل گرفته زیاد باشد و میوه ها فضای کافی برای رشد و بزرگ شدن نداشته باشند.