معرفی گیاه - به لیمو Lemon verbena

به لیمو با نام علمی Aloysia citrodora به خانواده verbenaceae تعلق دارد و بومی نواحی جنوب غربی قاره آمریکا است. به لیمو گیاهی چندساله، گلدار و معطر است که به دلیل برخورداری از برخی خواص، جز گیاهان دارویی نیز محسوب می شود. ارتفاع این گیاه معمولا 2-1.5 متر است اما در شرایط بهینه و مناسب رشد ممکن است ارتفاع آن بیشتر نیز بشود. برگهای گیاه عطری همانند لیمو دارند که اکثرا در اواخر تابستان از روی گیاهان جمع آوری و خشک و سپس پودر آن اغلب به شکل دم کرده و دمنوش و یا به عنوان طعم دهنده به انواع غذا مورد استفاده قرار میگیرد. 

گلها سفید یا بنفش کم رنگ هستند که در اواخر بهار و یا اوایل تابستان شکوفا می شوند. قسمت سرشاخه ها گاهی به همراه گلها نیز از جمله قسمتهایی هستند که گاهی برای مصرف ، از گیاه برداشت می شوند . اما اگر تمایل به بذرگیری از گیاه وجود دارد باید گلها بر روی گیاه باقی گذاشته شوند . نام انگلیسی این گیاه lemon verbena و lemon beebrush است

توجه :  A.triphylla و Verbena triphylla دیگر نامهای عملی این گیاه است.

توجه: از جمله خواصی که برای این گیاه عنوان شده است عبارتند از درمان سوء هاضمه، درمان نفخ، تقویت معده، دردهای عصبی و استرس، سرگیجه، سردرد و میگرن، علائم سرماخوردگی . مصرف بیش از اندازه این گیاه می تواند عوارض جانبی به همراه داشته باشد.

توجه: اسانس این گیاه خواص ضد باکتریایی و حشره کش نیز  دارد و در صنایع عطر سازی نیز استفاده می شود. به دلیل دارا بودن ماده شیمیایی ورباکسایدverbascoside  ، به لیمو دارای خاصیت انتی اکسیدانی قابل توجهی نیز هست.

توجه: روغن این گیاه می تواند بخصوص زمانی که پوست در زیر نور است موجب حساسیت پوستی در اثر برخورد با پوست انسان شود. همچنین نوشیدن مقادیر بالا و نامناسب از دمنوش می تواند مشکلات هاضمه ایجاد کند .بیماران کلیوی و خانمهای باردار نیز باید با احتیاط دمنوش این گیاه را مصرف کنند.

توجه: شربت "به لیمو" با این گیاه در ارتباط نیست . شربت "به لیمو" از ترکیب آب لیمو، آب میوه به و شکر و برخی دیگر از افزودنی ها تهیه می شود اما دمنوش به لیمو را با استفاده از برگهای گیاه به لیمو و دم کردن آن با اب دمای 80 درجه (یک قاشق از برگ خرد و خشک شده گیاه به لیمو در یک قوری متوسط ) و دم کشیدن به مدت 20 دقیقه تهیه می شود.

شرایط محیطی

آبیاری: به لیمو در برابر خشکی خاک چندان مقاومتی ندارد. بنابراین و بخصوص در روزهای گرم باید نسبت به ابیاری ان دقت کرد و زمانی که سطح خاک حالتی نیمه خشک – نیمه مرطوب داشت نسبت به آبیاری گیاه اقدام کرد. خیس بودن همیشگی سطح خاک بخصوص اگر بافت خاک سنگین و خاک زهکش نامناسب داشته باشد موجب زردی و ریزش برگها و رشد ضعیف گیاه خواهد شد. خشکی کشیدن گیاه نیز مانع از رشد مناسب ، کوچک ماندن برگها و کاهش عطر آن می شود.

نور: این گیاه به مکانی با نور کامل آفتاب یعنی حداقل حدود 8-6 ساعت نور مستقیم نیاز دارد اگرچه که می توان آنرا در مکان نیمه سایه (حداقل 5-4 ساعت نور مستقیم آفتاب ) بخصوص در مناطقی که تابستانهای گرم دارند نیز کاشت کرد . کمبود نور موجب بلند و باریک شدن ساقه ها، افزایش فاصله بین برگها بر روی ساقه ،کوچک ماندن برگها، پریدگی رنگ برگها وعدم تشکیل و یا ریزش گلهای گیاه می شود. شدت نور در روزهای گرم نیز موجب سوختگی نوک و حاشیه برگها و عدم رشد مناسب گیاه خواهد شد. در روزهای گرم باید نسبت به ابیاری مناسب این گیاه دقت عمل به خرج داد.

دما: به لیمو به سرما حساس است و برگهای خود را در دمای 0 درجه سانتیگراد از دست می دهد البته گیاه تا دمای 10- سانتیگراد می تواند زنده بماند و با افزایش دما و گرمتر شدن هوا مجددا برگها رویش خواهند کرد اما اگر دمای هوا بیش از این سرد شود ساقه های گیاه از بین خواهند رفت.  مناطقی که دمای هوا به زیر 10 درجه نزول نمی کند مکان کاشت مناسبی برای این گیاه است.  اگرچه گرمای هوا را دوست دارد اما در شرایطی که دما بالاتر از حدود 32 درجه سانتیگراد است می بایست مکان کاشت را به گونه های انتخاب کرد که از ظهر به بعد در سایه قرار گیرد.

خاک: به لیمو به خاکی با بافت سبک و زهکش مناسب نیاز دارد و اسیدی بودن ملایم خاک به رشد بهتر آن کمک می کند البته به معنی رشد نامناسب در سایر خاکها نیست. از نظر تغذیه ای نیازهایی متوسط و میانه دارد یعنی خاک نباید فقیر و یا بسیار غنی از مواد غذایی باشد . به عنوان مثال می توان از مخلوط خاک معمولی +خاک برگ به نسبت مساوی برای کاشت آن استفاده کرد و در طی سالهای رشد از کودی متعادل و کامل همانند 20-20-20 به میزان یک در هزار در طی فصل رویش استفاده کرد البته برخی از پرورش دهندگان اعتقاد دارند که کاربرد کودهایی که پتاسیم و نیتروژن بیشتری نسبت به فسفر دارند (به عنوان مثال فرمول 20-10-20 یا سایر فرمولهای مشابه که فسفر کمتری دارند) به رشد بهتر این گیاه کمک می کند. کاشت این گیاه علاوه بر خاک در هوای آزاد در گلدان نیز امکان پذیر است البته در طی زمستان حتما گلدان را باید به مکانی محفاظت شده از وزش بادهای سرد زمستانی منتقل کرد و گاهی آنرا آب داد (فقط در حدی که خاک خشک و سفت نشود) به یاد داشته باشید که این گیاه در زمستان برگهای خود را از دست می دهد و نمی توان انتظار داشت با انتقال ان به داخل منزل و جایی گرم رشد و نمو داشته باشد و برگهای خود را حفظ کند . به لیمو برای رشد بهتر در سال رشد آتی نیاز به دوران برگریزی و استراحت دارد بنابراین با انتقال گلدان آن به مکانی گرم در طی زمستان این دوران را از آن دریغ نکنید. زمان مناسب تعویض گلدان نیز در اواخر زمستان /اوایل بهار و قبل از شروع رشد مجدد و دوبار آن است.

تکثیر: یکی از راه های تکثیر این گیاه قلمه گیری از گیاه مادری در طی تابستان است . قلمه ها را می توان از قسمتهای انتهایی گیاه (قلمه چوب نرم ) در اواخر بهار و یا قسمتهای رسیده تر (قلمه نیمه چوبی) در اواسط تابستان و به طول تقریبی 20-15 سانتیمتر تهیه کرد و در داخل گلخانه یعنی مکانی  نسبتا گرم و مرطوب و در خاکی سبک همانند مخلوط شن + خاک برگ نسبت به کاشت انان اقدام کرد. گیاهان جدید حاصله را بهتر است که در سال اول در گلخانه نگهداری کرد و در سال دوم نسبت به انتقال انان در اواخر بهار به زمین اصلی اقدام کرد . قلمه ها اصولا راحت و سریع ریشه می دهند اما مشکل اصلی ادامه حیات انان عدم تحمل سرما بخصوص در سال اول و دوم پس از تکثیر است به همین دلیل است که گفته می شود حداقل سال اول بعد از تکثیر گیاهان  در مکانی همانند گلخانه نگهداری شوند تا احتمال چنین خطری حداقل شود . روش دیگر خوابانیدن شاخه های گیاه مادری است که نزدیک به سطح زمین قرار گرفته اند . در این روش شیاری به عمق حدود 15-10 سانتیمتر و در کنار گیاه مادری به طول تقریبی ساقه ای که مد نظر است حفر می شود و شاخه ای که به اندازه کافی بلند و انعطاف پذیر است در داخل شیار قرار میگیرد و روی آن خاک ریخته می شود . نوک ساقه را معمولا بیرون از شیار قرار می دهند.  در طی مدت ریشه زایی قسمتهای خوابانده شده بهتر است که خاک را مرطوب نگهداشت و قسمت خوابانده شده به دور از تابش مستقیم نور آفتاب بخصوص در روزهای گرم باشد تا ریشه ها سریعتر شکل گیرند. عمل خواباندن را می توان در اواخر بهار /اوایل تابستان انجام داد که در این صورت گیاه جوان را می توان در حدود اواسط پاییز از گیاه مادری جدا کرد . کاشت بذر در اواخر بهار یکی دیگر از راه های تکثیر است . بذرها را می توان بر روی سطح خاک پخش کرد و روی آنان را با لایه ای نازک از خاک پوشاند و در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار داد . سطح خاک را باید به گونه ای با آب اسپری کرد که مانع از خشک شدن و از دست دهی رطوبت سطح خاک شویم . کشیدن پلاستیک بر روی سطح نیز می تواند به حفظ رطوبت در اطراف بذرها و جوانه زنی انان کمک کند . گیاهان جوان را بهتر است که تا دو سال اول درمحیط گلخانه نگهداری کرد تا به اندازه کافی قوی شوند و سپس از سال دوم به بعد و در اواسط فصل بهار  به محیط بیرون از گلخانه منتقل کرد تا مشکلی در برابر سرمای زمستانی پیدا نکنند .

هرس:  انجام عمل برداشت سرشاخه ها را به منظور مصرف برگها می توان نوعی هرس و کاهش حجم شاخسار  محسوب کرد. برداشت سرشاخه ها و برگها نیز معمولا در اواخر بهار و طی تابستان الی اوایل پاییز انجام می شود . با توجه به تحقیقات انجام شده به نظر می رسد که کیفیت برداشت اول و دوم بهتر و بالاتر از برداشتهای دیگر و انتهای سال است . اما اگر به شکل خانگی این گیاه را پرورش می دهید و گاهگاهی از برگهای ان مصرف می کنید به نحوی که ساقه ها را قطع نمی کنید می توان در ابتدای فصل بهار نسبت به قطع و جداسازی برخی ساقه های قدیمی یعنی ساقه هایی که در سال قبل گلدهی داشته اند اقدام نمود تا رشد و نمو ساقه های جدید تحریک شود . بهتر است که در زمان هرس مجموعا و حداکثر حدود 30٪ از کل حجم شاخسار قطع شود .

آفات و بیماری: بیماری هایی همانند شانکر باکتریایی ، لکه برگی باکتریایی و یا قارچی، سفیدک پودری ، پژمردگی ورتیسلیومی از جمله بیماری هایی هستند که امکان دارد گیاه را درگیر کنند. شته مگس سفید شپشک ارد الود و کنه تارعنکبوتی نیز از آفات محتمل این گیاه هستند.