معرفی گیاه- بونسای قسمت سوم

آبیاری بونسای

آبیاری به موقع و مناسب بونسای یکی از مهمترین مسائلی است که منجر به پرورش گیاهی سالم خواهد شد. آقای Nobuyuki Kajiwara که از پرورش دهندگان معروف بونسای است در مورد اهمیت آبیاری بونسای می‌گوید:" آبدهی بونسای 50٪ هنر پرورش بونسای را تشکیل می‌دهد که یادگیری آن نیز مشکل است." حتی به گفته برخی از متخصصین ژاپنی یادگیری آبیاری بسیار صحیح و دقیق بونسای حدود سه سال طول می‌کشد! بونسای آب مورد نیاز خود را از خاک بدست میآورد. آب توسط نیروی اسمز به تمامی قسمتهای گیاه راه می‌یابد. در آب عناصر غذایی مورد نیاز نیز وجود دارد که آنها را به برگها برده و سپس شیره گیاهی ساخته شده در برگها را به سمت ریشه‌ها برمی‌گرداند. حدود 85-55٪ وزن گیاه را آب تشکیل داده است. محتویات آب ساقه و برگها نیز در حدود 90-70٪ است و وجود آب کافی ومناسب منجر به تردی بافتهای گیاه نیز می‌شود. آبیاری کم یا زیاد نیز رشد آن را با مشکل مواجه خواهد کرد. کمبود آب در طی چند روز بونسای را از بین خواهد برد و بیش‌بود آب نیز به دلیل پوسیدگی ریشه گیاه موجب مرگ بونسای می‌شود. البته برای بروز مشکل به دلیل بیش بود آب نسبت به کمبود آب مدت زمان طولانی‌تری مورد نیاز است و تشخیص آن تا حدودی نیز مشکل‌تر می‌باشد زیرا ممکن است با سایر بیماریهایی که ریشه گیاه را تحت تاثیر قرار می‌گیرند اشتباه گرفته شود.

تشخیص زمان آبیاری

 تشخیص به موقع زمان آبیاری به ما کمک می‌کند تا گیاهی سالم داشته باشیم و اصولا باید گیاه را زمانی آب داد که به آن نیاز داشته باشد. یکی از بهترین روشهای تعیین زمان آبیاری بررسی وضعیت رطوبت خاک گلدان بونسای است. سطح خاک بونسای را بررسی کنید و ببینید که خشک است یا خیر ؟ معمولا زمانی که خاک خشک است رنگ آن روشن‌تر می‌شود.  همچنین وزن بونسای در صورت خشک بودن خاک و نیاز آن به آب سبک‌تر است. روش دیگر فشار دادن سطح خاک با شصت دست است. اگر خاک مرطوب باشد آنرا با پوست دست خود احساس خواهید کرد. اما اگر رطوبت خود را از دست داده باشد رطوبتی با پوست دست احساس نمی‌شود. یکی از روشهای جالب دیگر برای تشخیص میزان رطوبت بستر خاک بونسای استفاده از چوبهای غذا خوری ژاپنی Chopstick است. این چوبها را می‌توان در خاک گلدان البته در جایی نزدیک لبه گلدان که به ریشه ها نیز آسیب نرسد، فرو کرد و بعد از 20-15 دقیقه آنها را بیرون کشید. اگر بر روی  چوبها رطوبت مشاهده کردید نیاز به آبیاری نیست. اما زمانی که با هر یک از روشهای یاد شده متوجه کمبود میزان رطوبت در خاک گلدان شدید زمان مناسبی برای آبیاری خاک بونسای است. 

چه موقع در شبانه روز بونسای را آب دهیم؟

آبیاری در صبح زود این اطمینان را بوجود می‌آورد که گیاه در طی مدت روز و برای انجام عمل فتوسنتز آب کافی در اختیار خواهد داشت. اگر در فصول نه چندان گرم سال آبیاری در اواخر بعد از ظهر انجام شود، به دلیل باقی ماندن آب در بستر خاک در طی شب، احتمال افزایش خطر پوسیدگی ریشه وجود دارد. در فصول گرم همانند تابستان بعد از آنکه گیاه را در صبح زود آبیاری کردید، اواسط روز نیز خاک را بررسی  کنید و اگر علائم کاهش میزان رطوبت همانند خشک شدن سطح خاک را مشاهده کردید مجددا گیاه را آب دهید.  به احتمال زیاد گیاه در روزهای گرم تابستان دو مرتبه در طی روز به آبیاری نیاز دارد و به طور کل در طی فصل تابستان بهترین زمان انجام عمل آبیاری صبح زود و ابتدای عصر است اما به هر حال قبل از آبیاری گیاه وضعیت خاک گلدان را بررسی کنید تا آب بیش از اندازه نیاز گیاه مصرف نکنید. در زمستان باید فواصل آبیاری را بیشتر کرد زیرا به دلیل کاهش دمای محیط تبخیر آب و مصرف آب گیاه کمتر می‌شود و بنابراین گیاه و همچنین خاک گلدان آب کمتری از دست می‌دهند.داشتن برنامه‌ای منظم در ابیاری بونسای به داشتن گیاهی سالم کمک می‌کند. برخی از پرورش دهندگان توصیه می‌کنند که در تمامی روزها در یک ساعت و زمان مشخص گیاه آبیاری شود. 

چگونه بونسای را آب دهیم؟

یک عبارت ژاپنی در مودر آبیاری بونسای وجود دارد که می‌گوید:" بونسای را به سه دلیل آبیاری کنید: آبیاری گلدان، آبیاری خاک و آبیاری ریشه‌ها" . بهترین روش آبیاری بونسای به این صورت است که ابتدا باید آب را بر روی سطح خاک اسپری کرد تا سطح خاک مرطوب شود. اگر آبیاری در همین مرحله قطع شود ریشه‌های گیاه برای بدست آورد رطوبت مورد نیاز به سمت سطح بستر کاشت می‌آیند و در نهایت گیاه سیستم ریشه‌ای ضعیف و سطحی خواهد داشت که به کمبود آب نیز بسیار حساستر از گیاهی است که سیستم ریشه‌ای قوی و عمیق دارد. سپس به نحوی آبیاری را ادامه دهید تا خاک درون گلدان به خوبی مرطوب شود . توجه داشته باشید که در این مرحله  دادن آب از قسمت بالای سطح خاک موجب نفوذ هوای بیشتر به درون بستر خاک و در نتیجه بهره‌مندی ریشه‌ها از اکسیژن بیشتری خواهد شد. در مرحله آخر  آبیاری را باید در حدی ادامه داد تا آب کافی برای استفاده گیاه به خاک داده شود. آبیاری مرحله بونسای را در تصویر زیر مشاهده می‌کنید. در تصویر A یک گلدان را نشان داده است که به آب نیاز دارد. معمولا خاک زمانی که به آبیاری نیاز دارد رنگ روشنتری دارد. در تصویرB  مرحله اول آبیاری (اسپری کردن سطح خاک) را می‌بینید. اگر مرحله اول را انجام ندهید و در یک مرحله حجم زیادی از آب را مصرف کنید بیشتر آب از کناره‌های خاک گلدان رد می‌شود و از منافذ انتهایی خاک خارج می شود و تمامی بستر را مرطوب نخواهد کرد و در نتیجه آب کافی نصیب گیاه نخواهد شد. بعد از آنکه سطح خاک مرطوب شد مرحله دوم آبیاری  اجرا می‌شود که در طی ان باید تمامی خاک مرطوب شود و در نتیجه تمامی خاک به دلیل مرطوب شدن رنگ تیره‌تری به خود می‌گیرد (تصویر C) . مرحله دوم معمولا 20-10 دقیقه طول می‌کشد. سپس وارد مرحله سوم می شود که در طی آن مقدار مناسبی از آب استفاده می‌شود تا ریشه‌های گیاه به میزان کافی از آب بهره‌مند شوند (تصویر D). شما می‌توانید با توجه به شرایط محیطی و یا میزان خشکی بستر خاک افزایش داده و به عنوان مثال آن را در 5 مرحله انجام دهید تا تمامی قسمتهای بستر مرطوب شود و آب کافی نیز در اختیار گیاه قرار برگیرد.

گاهی مشکلاتی همچون کاهش کیفیت خاک به دلیل کاهش شدید مواد غذایی ، تراکم ریشه و پیچش ریشه‌های بونسای (این مسئله به دلیل ماندگاری زیاد بونسای در گلدان و اشغال تمامی حجم درونی فضای گلدان توسط رشد ریشه‌های بونسای ایجاد می‌شود) و خشک شدن بیش از اندازه خاک گلدان بوجود می‌آید. بخصوص زمانی که خاک گلدان بیش از اندازه خشک شده است گاهی آبیاری آن حتی با رعایت سه مرحله آبیاری که قبلا توضیح داده شد کار ساز نیست زیرا بیشتر حجم آب از کناره‌های گلدان به سمت پایین سرازیر شده و محیط اطراف ریشه‌ها مرطوب نخواهند شد. (تصویر زیر) ادر چنین شرایطی یکی از کارهایی که برای چنین گیاهی انجام می شود قرار دادن تمامی گلدان البته تا جایی که تنه گیاه از خاک بیرون می‌آید در داخل ظرفی پر از آب است تا آب به تمامی مناطق بستر کاشت و ریشه  نفوذ کند و تا زمانی که دیگر حبابی بر روی سطح آب پدیدار نشود آنرا در زیر آب نگهداشت و سپس از آب خارج کرد. معمولا این عمل حدود 5 دقیقه طول می‌کشد. هنگامی که  گلدان را از ظرف آب در می‌آوریم، آب از منافذ زهکش انتهای گلدان بیرون می‌آید و هوای تازه و اکسیژن و مواد غذایی اطراف ریشه‌ها را فرا خواهد گرفت . گاهی برخی افراد این روش را برای آبیاری بونسای پیشنهاد می‌کنند اما این کار را انجام ندهید. قرار دادن گلدان بونسای در ظرفی پر از آب در شرایط خاصی که از آنها نام بردیم گاهی انجام می شود. بعد از انجام چنین کاری می‌بایست در اولین فرصت ممکن که معمولا بهار سال آینده است گلدان بونسای را عوض کرد و خاکی تازه و با زهکش مناسب برای آن استفاده نمود.

تصویر فوق: خشک شدن بیش از اندازه خاک مانع از عبور آب از میان خاک گلدان می‌شود.

چقدر به بونسای آب دهیم؟

میزان آبی که باید به بونسای داد تحت تاثیر عواملی همچون نوع گیاه، شرایط محیطی همانند دما و نور ، نوع گلدان و نوع بستر کاشت بستگی دارد. به طور کل بعد از طی کردن سه مرحله آبیاری که در قسمتهای پیشین شرح داده شد، زمانی که مشاهده کردید اب از منافذ زیر بونسای به بیرون می‌آید  آبیاری کافی است. به طور کل در تابستان بونسای به دلیل گرم بودن هوا به آبیاری بیشتری نیاز دارد. معمولا دو بار در روز این عمل انجام می شود اما در طی زمستان به دلیل خنک بودن هوا معمولا هفته‌ای یک یا دو مرتبه آبیاری کافی است. اما به هر حال باز هم یادآوری می شود خاک را مرتبا بررسی کنید و در صورت دیدن شواهد کمبود رطوبت و نیاز گیاه به آب، آن را آبیاری کنید.

مشکلات آبیاری

همانطور که قبلا نیز اشاره شد استفاده از حجم بیش از اندازه آب و همچنین فواصل کوتاه آبیاری می‌تواند برای گیاه مشکلاتی را ایجاد کند که البته در مقایسه با کمبود آب و خشکی کشیدن گیاه مدت زمان طولانی‌تری مورد نیاز است تا مشکلات بیش بود آب ظهور کند و همچنین امکان شباهت صفات ناشی از خیس و غرقابی بودن خاک با سایر بیماریها و مشکلات ریشه نیز وجود دارد. زمانی که به گیاه آب بیش از اندازه داده می شود ، ریشه‌های آن قادر نخواهند بود تا اکسیژن مورد نیاز خود را از بستر خاک تهیه کنند و به بیان دیگر به تدریج خفه خواهند شد و از بین خواهند رفت. زمانی که گیاه ریشه‌های مویین فعال نداشته باشد بنابراین نمی‌تواند مواد غذایی را نیز از بستر کاشت جذب کند بنابراین گیاه به تدریج از بین خواهد رفت که گاهی این مسئله (از بین رفتن گیاه ) با توجه به شدت آبیاری و بخصوص تکرار این عمل ممکن است حتی تا چند سال به طول بکشد. زمانی ریشه های گیاه می‌میرند و از بین می‌روند احتمال فعالیت برخی از باکتریهای خاکزی نیز افزایش می‌یابد که آنها نیز به نوبه خود می‌توانند در سراسر سیستم ریشه‌ای گیاه پخش شوند و مرگ سایر قسمتهای ریشه را تسریع کنند. برگهای چنین گیاهی به تدریج زرد می شود و می‌ریزد. شاخه‌های کوچکتر حالتی چروکیده می‌یابند و نوک آنها از بین می رود. با پیشرفت مرگ قسمتهای بیشتر ریشه ، شاخه‌های بزرگتر گیاه و همچنین در نهایت تنه آن دچار زوال و مرگ می شود. ریشه‌هایی که دچار پوسیدگی شده‌اند را تنها در زمان تعویض گلدان گیاه می‌توان مشاهده کرد.  این ریشه‌ها سیاه هستند و اگر آنها را لمس کنید نرم می باشند و تنها راه مبارزه با آنان قطع آنان و تغییر بستر کاشت گیاه و خاک گلدان است.

گاهی ممکن است که شما حجم آب مناسب استفاده کنید اما باز هم چنین مشکلاتی ایجاد شود. در چنین حالتی زهکش گلدان بونسای را بررسی کنید. زیرا  با وجود آبیاری مناسب گلدان اگر زهکش خاک ضعیف باشد علائمی همانند بیش بود آب ایجاد می‌شود و تنها راه حل آن تعویض خاک بونسای است. معمولا خاکی که زهکش مناسب نداشته باشد، آب را با کندی به درون خود جذب می‌کند و آب برای مدت زمانی طولانی‌تر (نسبت به زمانی که خاک زهکش خوبی دارد) بر روی سطح خاک باقی می‌ماند.

استفاده از آبی با کیفیت نامناسب از دیگر مشکلات ابیاری است. معمولا از آب شهری برای آبیاری بونسای استفاده می‌شود. آبهای شهری بخصوص در برخی مناطق املاحی دارند که مناسب گیاهان بونسای نیست. زمانی که املاح آب زیاد است بعد از مدتی که از چنین آبی استفاده شد، بر روی سطح خاک و یا لبه گلدان آثار ناشی از باقیمانده‌های املاح که معمولا سفید رنگ هستند مشاهده می‌شود. آب باران بهترین نوع اب برای بونسای است. همچنین اب ناشی از آب شدن برفک یخچال یا فریزر نیز تا حدودی قابل قبول است اما از آبهایی که از دستگاههای تصفیه آب خانگی بدست آمده استفاده نکنید. زیرا برخی از این دستگاه اگر چه آلودگی آب را از بین می‌برند اما غلظت نمکهای آب را ممکن است افزایش دهند که مناسب بونسای نیست.

رشد جلبکهای سبز و یا به بیان دیگر سبز رنگ شدن برخی از نواحی بستر کاشت نشانه رطوبت بیش از اندازه و ماندگاری رطوبت در محیط ریشه‌ها بخصوص به دلیل زهکش نامناسب خاک بونسای است. در اولین فرصت مناسب (معمولا بهار سال اینده ) باید نسبت به تعویض گلدان و خاک این گیاه اقدام کرد.

همانطور که قبلا اشاره شد یکی از مشکلات بونسای ریشه پیچ شدن این گیاه است. زیرا ریشه‌های گیاه با گذشت زمان رشد کرده و تمامی فضای گلدان را اشغال می‌کنند . اگر تعویض گلدان گیاه به شکل مناسب انجام گیرد رشد ریشه‌های گیاه مشکلی را ایجاد نمیکند اما اگر یک بونسای برای مدت زمانی مدید در یک گلدان نگهداری شود ممکن است ریشه پیچ شدن آن مشکلاتی را ایجاد کند. یکی از آنها افزایش سرعت خاک باقیمانده در اطراف ریشه بعد از آبیاری است. به همین دلیل چنین گیاهی بیش از گیاهانی که ریشه پیچ نیستند در معرض خطر کمبود آب قرار می‌گیرند.تصویر زیر پر شدن تمامی فضای داخلی گلدان را توسط ریشه‌های بونسای نشان می‌دهد.

یکی دیگر از مشکلات آبیاری وجود دیگر گیاهان پوششی بر روی سطح بستر گلدان است. گاهی این گیاهان مانع از نفوذ آب به درون خاک می شوند و آب به بیرون از گلدان سرازیر خواهد شد و در نتیجه آب کافی به ریشه های گیاه نخواهد رسید.

خشکی هوا بخصوص در روزهای گرم تابستان از دیگر مشکلاتی است که گاهی مانع از داشتن گیاهی سرحال خواهد شد. اسپری کردن آب بر روی برگسار بونسای می‌تواند تا حدودی این مشکل را بر طرف سازد. همچنین سینی‌های مخصوصی وجود دارند که می‌توان درون آنها آب ریخت و بونسای را بر روی سطح مشبک این سینی قرار داد تا با بخار شدن آب درون سینی به دلیل گرمای هوا رطوبت مورد نیاز برگسار گیاه تامین شود. تصویر نمونه‌ای از این سینی ها را مشاهده می‌کنید.

گاهی ممکن است به گیاه خود بیش از اندازه آب دهید و یا اینکه ترکیب خاک گلدان به گونه‌ای باشد که آب زیادی در خود نگهدارد. در چه مواقعی بعد از عمل آبیاری می‌توان گلدان را تا مدتی به شکل مورب قرار داد تا آب اضافی از زیر آن خارج شود.