معرفی گیاه - پاندانوسscrew pine

پاندانوس (برگ خنجری) Pandanus گیاهی همیشه سبز متعلق به خانوادهPandanaceae  و راسته Pandanales است و بومی مناطق مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری قسمتهای مختلف کره زمین بخصوص برخی نواحی آفریقا و ماداگاسکار است. در خانواده پاندانوس حدود 600 گونه مختلف وجود دارد که از نظر اندازه و ارتفاع متنوع هستند یعنی از گیاهان بوته ای کوچک به طول حدود یک متر تا گیاهانی درخت مانند که تا 20 متر نیز رشد می کنند در بین این گونه ها وجود دارند. امروزه برخی از گونه های کوتاه قامت و بوته ای شکل این گیاهان به عنوان گیاهان زینتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

از جمله گونه هایی که به عنوان گیاه زینتی کاررد دارند می توان به Pandanus veitchii  با نام انگلیسی Veitch's screwpine  و گیاهی با نام علمی Pandanus utilis با نام انگلیسی Common screwpine اشاره کرد. Pandanus sanderi نیز به دلیل برگهای سبز که رگه های زرد رنگی در امتداد آن وجود دارد مورد توجه قرار گرفته است. در ابتدای امر رشد گیاهان پاندانوس، ساقه ای مشاهده نمی شود اما با گذشت زمان و بزرگ شدن گیاه و ریزش برگهای قسمت پایین گیاه ساقه قابل مشاهده است. معمولا بر روی ساقه اثر برگی که ریزش کرده است بر جای می ماند. در انواعی از پاندانوس که به شکل درخت و درختچه رشد می کنند در قسمت پایین ساقه نیز ریشه هایی دیده می شود که  در واقع نقش کمک کننده برای ساقه دارد تا بتواند وزن برگهای موجود در قسمت بالای ساقه را تحمل کرده و خم نشود. البته این ریشه ها در انواعی که به شکل گیاهان خانگی پرورش داده می شود به ندرت به وجود آمده و قابل مشاهده می شود.

 پاندانوس برگهای بلند و کشیده سبز دارد و در پهنه برگ رگه‌هایی از رنگ سفید، کرم و زرد وجود دارد.طول برگها در گونه‌های مختلف بین 30 سانتیمتر الی 2 متر است و عرض برگها نیز از 1.5 سانتیمتر تا 10 سانتیمتر متغیر می‌باشد. در حاشیه برگها نیز خارهایی کوچک وجود دارد.برگهای این گیاه انبوه هستند و اگرچه برگهای جوان حالتی راست و ایستاده دارند اما برگهای بالغ در اثر سنگینی به طرف پایین خم می‌شوند به همین دلیل اگر این گیاه را بر روی یک پایه قرار دهید منظره‌ای زیباتر را بوجود می‌آورد. همچنین به دلیل تیز بودن لبه برگها بهتر که گیاه در مسیر رفت و آمد افراد نباشد. حتی برخی از انواع این گیاه دارای زوائدی همانند تیغ در حاشیه برگهای خود دارند.

 گلهای این گیاه تک جنس هستند یعنی یک گیاه یا نر است و یا ماده و هر دو جنس گل بر روی یک گیاه وجود ندارد. گلهای نر سفید رنگ و معطر هستند 3-2 سانتیمتر طول دارند  . میوه گیاه که بر روی گیاه ماده تولید می شود کروی شکل است و در انواع مختلف این گیاه 20-10 سانیتمتر قطر دارد و شبیه میوه آناناس است. میوه در زمان نارس بودن سبز و در هنگام رسیدگی و بلوغ نارنجی و یا قرمز رنگ می شود و میوه برخی از گونه ها را می توان مصرف کرد.

 آبیاری: به کم آبی مقاوم است اما خشکی کشیدن نیز موجب ایجاد لکه های قهوه ای و سوخته در نوک و حاشیه برگها و همچنین در قسمتهای مختلف پهنه برگ می شود. بهتر است در فاصله بین دو آبیاری سطح خاک گلدان خشک شود و سپس گلدان را آبیاری کنید. معمولا در تابستان هفته‌ای دو بار و در زمستان هفته‌ای یک بار آبیاری این گیاه کافی است. در زمان آبیاری، آب را بر روی برگها و بخصوص قاعده آنها نریزید زیرا آب در حد فاصله بین اتصال برگ و ساقه خواهد ماند و می‌تواند باعث پوسیدگی گیاه شود. آبیاری بیش از اندازه نیز چنین اثراتی بر جای خواهد گذاشت و موجب پوسیدگی ریشه و طوقه گیاه خواهد شد. از آنجایی که این گیاه اصولا بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است بنابراین به رطوبت هوا نیز نیازمند است. رطوبت میانه برای این گیاه مناسب است. بنابراین در طی روزهای گرم تابستان میتوان از غبارپاشی برگها البته با آب بدون املاح که سرد نیز نیست استفاده کرد. همچنین روش زیرگلدانی حاوی قلوه سنگ و آب نیز روش خوبی برای تامین نیاز رطوبتی این گیاه است. بدین صورت که یک زیر گلدانی را تا لبه آن از قلوه سنگ کوچک پر کنید و سپس در آن و تا نیمه دیواره آن آب بریزید. سپس گلدان را بر روی قلوه های سنگ قرار دهید. توجه داشته باشید که کف گلدان به هیچ عنوان با آب داخل زیرگلدانی در تماس نباشد. آب موجود در زیر گلدانی به دلیل گرمای هوا به تدریج تبخیر می شود و رطوبت مورد نیاز برگها را تامین می کند. با پایین رفتن سطح آب داخل زیرگلدانی می توانید مجددا آب اضافه کنید.

دما: دمای محیط نگهداری این گیاه در روز در حدود 29-26 درجه سانتیگراد  و در شب بالاتر از 15 درجه سانتیگراد باشد. سرمای هوا موجب قهوه‌ای شدن تمامی پهنک برگ و آبدار شدن آن می شود . اگر دمای محیط به زیر 10 درجه سانتیگراد نزول کرد بهتر است گیاه آبیاری نشود. در هوای گرم برگها چروکیده و قهوه‌ای رنگ می‌شوند. خشکی هوا نیز منجر به سوختگی حاشیه برگهای گیاه می‌شود. در چنین شرایطی عمل غبارپاشی برگسار به گیاه کمک خواهد کرد تا گرمای هوا را بهتر تحمل کند.

نور: اگرچه این گیاه اصولا شرایط نور مستقیم و همچنین نیمه سایه و نیمه آفتاب را تحمل می کند اما توجه داشته باشید این در صورتی است که رطوبت هوا نیز کافی باشد. هر مقدار که هوا خشک تر و دما بالاتر باشد بهتر است که گیاه را در مکانی روشن و پر نور قرار داد اما آنرا بخصوص در مقطع زمانی بعد از ظهر از اشعه مستقیم آفتاب محافظت کرد. در چنین شرایطی نور مستقیم در اوایل صبح و همچنین عصر هنگام بهترین است .اگر نور محیط ناکافی و کم باشد نیز در نمونه هایی که نوارهای رنگین بر روی برگ دارند موجب از بین رفتن این نوارها خواهد شد.

خاک: در مورد خاک سختگیر نیست ولی خاک باید از زهکش خوبی برخودار باشد . می‌توان از مخلوط 4 قسمت خاک معمولی و یک قسمت پرلایت و یا مخلوط مساوی از خاک معمولی+خاک برگ استفاده کرد.  در صورت کمبود مواد غذایی رشد گیاه کاهش می‌یابد و  برگهای جدید نیز ریز می‌شوند در اینصورت می‌توان در طی فصل رشد هر ماه یک مرتبه از کودهای محلول مخصوص گیاهان زینتی استفاده کرد. این کودها اگر دارای مقادیر مساوی از سه عنصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم به همراه عناصر کم بخصوص آهن باشند به رشد گیاه بسیار کمک می کند. توجه داشته باشید که با فرارسیدن فصل پاییز کوددهی را متوقف کنید. کوچک بودن گلدان برای گیاه نیز اثراتی مشابه کمبود مواد غذایی خواهد داشت بنابراین هر سال و یا هر 18 ماه می‌توان گلدان گیاه را عوض کرد. توصیه شده است از گلدانهایی که دارای چندین منفذ جهت زهکش هستند برای این گیاه استفاده شود.

تکثیر: یکی از راه های تکثیر این گیاه جدا کردن پاجوشها از گیاه مادری است. در زمان تعویض گلدان می توان با وسیله ای تیز این پاجوشها را از گیاه مادری جدا کرد و در بستری سبک همانند مخلوط کوکوپیت + پرلایت و یا ماسه + خاکبرگ (به نسبت 2 به یک)که همواره مرطوب نگهداشته می شود قرار دهید.  وجود پاگرما به میزان 21 درجه سانتیگراد و دمای محیط حدود 20 درجه و رطوبت در حد اشباع به توسعه سیستم ریشه این گیاه کمک می‌کند. به همین دلیل می توان بر روی گیاهان جوان کیسه پلاستیکی شفافی قرار داد تا رطوبت را تا حد امکان در اطراف گیاهان جوان نگهداری کند . البته برای انجام عمل تهویه نیز چند سوراخ کوچک بر روی کیسه ها ایجاد کنید. کاشتن بذر گیاه از دیگر راههای تکثیر پاندانوس است التبه باید بدانید که این گیاه دو پایه است یعنی گیاه نر و ماده از هم جدا هستند بنابراین برای تشکیل بذر هر دو نوع گیاه باید وجود داشته باشد. در گیاهان نر گلها معطر و سفید هستند و براکته‌های سفید رنگ بزرگ دارند. در گیاهان ماده گلها همانند میوه آناناس هستند. بذرها به مدت 24 ساعت در آب قرار گیرند تا بعد بتوانند جوانه بزنند. بعد از این 24 ساعت، بذرها را در بستری که از خاکی سبک تشکیل شده است می‌گذرایم. دمای محیط در حد 18 درجه سانتیگراد کافی است تا بذرها جوانه بزنند.

آفات و بیماری: آفت خاصی این گیاه را تهدید نمی کند اما گاهی ممکن است کنه تار عنکبوتی و شپشک بر روی آن مشاهده شود که در اثر فعالیت کنه تارعنکبوتی برگها زرد و در قسمت زیرین آنها تار عنکبوت مشاهده می‌شود. برای مبارزه با آفات در صورت وجود تعداد زیادی از آنان بر روی گیاه و ضعیف شدن گیاه بر اثر فعالیت آنان از سموم سیستماتیک می‌توان استفاده کرد. پوسیدگی ریشه از جمله بیماریهایی است که به دلیل شرایط نامناسب نگهداری از جمله آبیاری زیاد، زهکش نامناسب خاک و خیس و غرقابی ماندن خاک شیوع می‌یابد. لکه برگی قارچی نیز در اثر فعالیت قارچهای مختلف می تواند موجب ظهور لکه هایی کرم- قهوه ای رنگ بر روی برگها شود. شرایط مرطوب و خیس شدن برگها از جمله مواردی است که شیوع بیشتر این مشکل را موجب می شود.

هرس: برگهای زرد و آسیب دیده گیاه را از ناحیه اتصال آنان به ساقه گیاه جدا کنید.