معرفی گیاه - پریوش Madagascar periwinkle و پیچ تلگرافی Dwarf periwinkle

گیاه پریوش با نام علمی Catharanthus roseus به خانواده Apocynaceae و راسته Gentianales  تعلق دارد و بومی مادگاسکار است. گیاه پریوش در اصل گیاهی همیشه سبز است که ساقه های آن بر روی زمین می خزد و به همین دلیل نوع مناسبی از کف پوش محسوب می شود.اما می توان آنرا در گلدان نیز کاشت که با آویخته شدن ساقه ها از لبه گلدان منظره زیبایی نیز ایجاد می شود.ارتفاع ساقه های این گیاه زمانی که به شکل چند ساله پرورش می یابد به حدود یک متر نیز می رسد اما در مناطقی که زمستانهای سرد دارند معمولا گیاه پریوش به شکل یک ساله مورد کشت و کار قرار میگیرد و در این حالت 15-10 سانتیمتر در طی فصل رشد ارتفاع خواهد یافت. 

گلهای زیبای این گیاه 5 عدد گلبرگ دارند و به رنگهای مختلف صورتی تیره، سفید با نواحی صورتی رنگ، صورتی روشن با مرکز بنفش ، قرمز و قرمز- بنفش در طی فصل رشد زینت بخش این گیاه هستند. پایه گلها 3-2 سانتیمتر طول و قسمت جام گل(انتهای گل) 5-2 سانتیمتر قطر دارند . برگها نیز 9-3 سانتیمتر طول و 3-1 سانتیمتر عرض دارند و به رنگ سبز براق و بدون کرک هستند. این گیاه در زبان انگلیسی با نام Madagascar periwinkle  و Cape periwinkle شناخته می شود.

توجه : دو گیاه دیگر نیز وجود دارند که شباهت زیادی به گیاه پریوش دارند  و مانند این گیاه نیز در فضای سبز و یا کاشت در گلدان بکار می روند و همانند این گیاه به خانواده  خانواده  Apocynaceae و راسته Gentianales  تعلق دارند اما جنس آنها متفاوت است و  به جنس وینکا Vinca تعلق دارند. در واقع در جنس وینکا شش گونه گیاهی وجود دارد با نامهای  V.difformis, V.erecta, V.herbacea, V.major,V.minor,V.pubescens که دو مورد از آنان با نامهای Vinca major و Vinca minor شباهت زیادی به گیاه پریوش دارند و گاهی با آن نیز اشتباه می شوند. حتی تشخیص این دو گونه از یکدیگر چندان آسان نیست. گیاه Vinca minor که با نامهای پیچ تلگرافی و همچنین پروانش معرفی می شود  و نام آن در زبان انگلیسی Dwarf periwinkle و Creeping myrtle است . این گیاه اگر به شکل چند ساله پرورش یابد حدود 40 سانتیمتر ارتفاع می یابد اما به شکل یکساله معمولا ارتفاع ساقه ها حدود 15 سانتیمتر است . گلهای پیچ تلگرافی (پروانش)  به رنگ آبی-سوسنی، سفید و قرمز-ارغوانی دارد و قطر گلها حدود 2.5 سانتیمتر است. همچنین بر روی برگها کرک مشاهده می شود. در بین ارقام این گیاه نمونه هایی وجود دارند که برگهایشان ابلق است. به بیان دیگر خطوط و نواحی از رنگ کرم- زرد بر روی برگها وجود دارد.

 گونه دیگر با نام Vinca major بسیار شبیه Vinca minor است با این تفاوت که این گیاه اصولا اندازه ای بزرگ تر چه از نظر ارتفاع ساقه ها و چه از نظر اندازه برگ و گلها دارد. مثلا گیاه می توان به ارتفاع ساقه ها می تواند به حدود 100 سانیتمتر نیز برسد .حتی در موطن گیاه که این گیاه به شکل چند ساله رشد می کند ، طول 5-2 متر نیز برای ساقه ها گزارش شده است برگها 9-2 سانتیمتر طول و 6-2 سانتیمتر عرض دارند و قطر گلها 5-3 سانتیمتر است. در زبان انگلیسی ینز نامی متفاوت دارد و با نام Greater periwinkle و Big leaf periwinkle و Blue periwinkle شناخته می شود. البته در هر دو گونه یاد شده ارقام متنوعی با طیف مختلف رنگ گل  از سفید تا بنفش – قرمز وجود دارند اما در vinca major  بیشتر طیف آبی بنفش مورد استفاده قرار میگیرد.

تمامی این گیاهان شرایط نگهداری و نیازهای محیطی نسبتا یکسانی دارند که در ادامه با این شرایط آشنا می شویم.

شرایط محیطی

آبیاری: اصولا آبیاری منظم به گلدهی و رشد بهتر آن کمک می کند اما باید بدانید که گیاه پریوش نه تنها به خشکی خاک مقاوم است بلکه مرطوب بودن همیشگی بستر کاشت و  آبیاری بیش از اندازه آنان در ابتدا موجب کاهش گلدهی و ریزش گلها و برگها و در نهایت موجب افزایش پوسیدگی ساقه ها و از بین رفتن گیاه خواهد شد. بنابراین بین هر دو نوبت آبیاری به گونه ای فاصله بگذارید که سطح خاک رطوبت خود را از دست داده باشد و خشک شده باشد. از طرفی خشکی کشیدن بیش از اندازه گیاه موجب سوختن نوک و حاشیه برگها، ریز شدن برگها و ریزش گلها خواهد شد.

دما: به طور کل باید گفت که این گیاه به گرما مقاوم و به سرما حساس است. برای اینکه گیاه در اثر سرمای هوا از بین نرود باید دما هیچگاه به زیر 7-5 درجه سانتیگراد نزول نکند. البته ارقامی از این گیاه وجود دارند که نسبت به سایرین سرما را بهتر تحمل می کنند و حتی تا 6- سانتیگراد نیز دوام می آورند اما بهتر است با کاهش دمای هوا و نزدیک شدن به انتهای پاییز و اگر قصد نگهداری از این گیاه را به شکل چند ساله دارید ، آنرا به مکانی گرمتر منتقل کنید. سرمای هوا موجب زردی و ریزش برگسار و در نهایت از بین رفتن تمامی گیاه خواهد شد.  اگر چه این گیاه به گرمای هوا مقاوم است اما بهترین میزان گلدهی خود را در دمای 27-25 درجه سانتیگراد دارد. با گرم شدن هوا باید به آبیاری آن بیشتر توجه کرد. همچنین با فرارسیدن اواسط تابستان و گرم شدن بیش از اندازه محیط بهتر است مکان گیاه به گونه ای باشد که یا نور فیلتر شده به آن بتابد و یا از نور مستقیم آفتاب در بعد از ظهر در امان باشد. گرمای بیش از اندازه یکی از دلایل کاهش گلدهی این گیاه است.

نور: اگرچه طیف نسبتا وسیعی از نور را تحمل میکند و گاهی مکان نیمه سایه نیز برای آن مناسب معرفی شده است،  اما وجود نور مستقیم آفتاب حداقل به مدت 6 ساعت بخصوص زمانی که دما نیز در حد معتدل و مناسب باشد منجر به گلدهی فراوان این گیاه خواهد شد .در مکانهای کم نور ساقه ها بیش از اندازه بلند و علفی می شوند و گلدهی کاهش می یابد. مکان نیمه سایه بخصوص در طی روزهای گرم تابستان که دمای هوا بسیار گرم می شود، مناسب است.

خاک: پریوش نسبت به ترکیب خاک سختگیر نیست و می توان آنرا در مخلوطی از خاک معمولی باغچه + خاک برگ و یا خاک معمولی باغچه + کود پوسیده گاوی کشت کرد. حتی به گفته برخی از پرورش دهندگان بهتر است که حچم خاک معمولی را دو برابر حجم خاک برگ و یا کود پوسیده گاوی در نظر گرفت زیرا اصولا خاک غنی از مواد غذایی برای این گیاه مناسب نیست و منجر به عدم گلدهی آن می شود. البته کمبود بیش از اندازه مواد غذایی بخصوص عناصری مانند نیتروژن، آهن منیزیم و فسفر نیز منجر به زردی و ریزش برگها و عدم گلدهی آن می شود. پس بهتر است که اگردر زمان تهیه بستر کاشت از مواد غنی کنند خاک (همانند کود پوسیده گاوی ) استفاده نکرده اید در طی فصل رشد و بخصوص در بهار فقط ماهی یک بار از کودهای محلول برای تقویت گیاه استفاده کنید. فاصله مناسب کاشت این گیاه در بستر باغچه حدود 30-20 سانتیمتر است. ساقه های گیاه به تدریج رشد کرده و فضاهای خالی را پر خواهند کرد اما در زمان کاشت در گلدان و برای اینکه سریعتر فضای بستر خاک گلدان پر شود و ساقه های گیاه از لبه های گلدان آویزان شوند می توان فاصله کاشت را کمی کمتر و در حدود 20-15 سانتیمتر در نظر گرفت.

تکثیر: آسانترین راه تکثیر این گیاه استفاده از بذر آن است. بذرها را می توان در حدود 6-4 هفته قبل از رفع سرمای زمستان، در مکانی محافظت شده همانند اتاقهای منزل کاشت. البته اگر می خواهید گیاهانی که آماده گلدهی هستند را به محض بر طرف شدن مشکل سرمای هوا در دسترس داشته باشید و در باغچه منزل بکارید، می توانید 12-10 هفته قبل از آخرین سرمای بهاره بذرهای این گیاه را در محیط محافظت شده بکارید. همچنین با برطرف شدن سرمای هوا اگرچه می توان بذرها را به شکل مستقیم در محیط بیورن و بستر باغچه نیز کاشت کرد اما این عمل موجب کاهش تعداد بذرهایی می شود که جوانه می زنند. زیرا در این مورد علاوه بر احتمال نامناسب بودن دمای هوا برای جوانه زنی ، نور نیز عامل دیگری در محدود کردن جوانه زنی بذرها است.

برای کاشت بذرها از مخلوطی سبک که توانایی نگهداری رطوبت مناسب دارد  استفاده کنید. به عنوان مثال می توان از مخلوط خاک برگ+ پرلایت یا پرلایت + کوکوپیت( الیاف نارگیل) + خاک معمولی استفاده کرد. البته بهتر است که اولا بستر کاشت را قبل استفاده الک کرد تا بافتی یکنواخت بدست آید و دوما  بستر کاشت را قبل از قرار دادن بذرها به خوبی مرطوب کنید.  بعد از قرار دادن بذرها بر روی بستر کاشت روی آنان را به اندازه حدود 1-0.5 سانتیمتر بپوشانید. توجه داشته باشید که نور از جوانه زدن بذرهای پریوش جلوگیری می کند بنابراین یا میحط کاشت را به مکانی تاریک منتقل کنید و یا پلاستیکی سیاه رنگ بر روی بستر کاشت بکشید و زمانی که شاهد جوانه زنی بذرها بودید پلاستیک را بردارید زیرا گیاهان جوان برای رشد به نور نیاز دارند. عمیق تر کاشتن بذرها به منظور کاهش تابش نور به آنان می تواند مانع از جوانه زنی مناسب بذرها شود. در فاصله بین کاشتن بذرها و جوانه زنی آنان ، آبیاری را به خوبی انجام دهید زیرا  خشکی بستر مانع از جوانه زنی بذرها خواهد شد . می توانید در طی این مدت و برای جلوگیری از عدم جابجایی بذرها در اثر شدت جریان آب ، از روش غبارپاشی آب بر روی بذرها استفاده کرد. دمای مناسب برای جوانه زنی بذرها 24-20 درجه است و 5-3 روز طول می کشد تا بذرها جوانه بزنند. بعد از جوانه زنی بذرها می توان آبیاری را به شیوه معمولی انجام داد.  زمانی که گیاهان جوان به حدود 8-6 سانتیمتر رسیدند می توان برای جابجایی آنان اقدام کرد و بهتر است زمانی آنان را در محیط بیرون بکارید که دمای هوا به حدد 18 درجه ساتیگراد رسیده باشد.

توجه: در فضای باز گیاه پریوش معمولا به عنوان گیاه زینتی یکساله مورد کشت و کار قرار می گیرد اما از آنجایی که بذرهای این گیاه خود به خود در پای گیاه ریخته می شوند و  در سال بعد با گرم شدن هوا سبز می شوند، می توان برای مدت طولانی از وجود این گیاه در یک مکان بهره برد.

برخی از ارقام این گیاه را می توان توسط قلمه نیز تکثیر کرد.در اواخر تابستان  قلمه ها به طول 10-8 سانتیمتر تهیه می شوند. برگهای پایینی جدا می شوند  و در محیطی سبک و مرطوب قرار میگیرند . می‌توان از مخلوط پیت موس+خاک برگ برای کاشت قلمه ها استفاده کرد. قبل از کاشت قلمه ها بستر کاشت را به خوبی مرطوب کنید. از آبیاری بیش از اندازه قلمه ها بپرهیزید زیرا می تواند موجب پوسیدگی آنان شود. قلمه ها را در مکانی گرم اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار دهید.

آفات و بیماری: این گیاه معمولا مورد حمله آفات قرار نمی گیرد اما شاید وجود شته گاهی مشکلاتی را ایجاد کند. در آب هوای سرد و مرطوب نیز بیماریهای قارچی می وانند شایع شوند. بلایت و سرخشکیدگی از بیماری هایی هستند که موجب از دست دادن برگها و پژمردگی می شوند . گیاهان آلوده باید بیرون آورده و از بین بروند.

هرس: اگر ساقه ای از این گیاه بیش از اندازه بلند شده اند می توانید تا نزیدیکی ساقه اصلی این ساقه را قطع کنید.