معرفی گیاه - هویا(پیچ شمعی-پیچ مومی)Wax Plant

گیاه هویا Hoya (پیچ شمعی- پیچ مومی) به خانواده Apocynaceae و راسته Gentianales تعلق دارد . در خانواده این گیاه 300-200 گونه مختلف وجود دارند که اغلب بومی قاره آسیا بخصوص کشورهای هند، چین ، تایلند، مالزی، فیلیپین و اندونزی هستند. گیاه هویا اغلب به شکل پیچ و یا گیاهی خزنده ، چندساله و همیشه سبز است که بخصوص به دلیل گلهای زیبا و غیر معمولی که دارد مورد توجه قرار گرفته است. این گیاه را می تواند به شرط رعایت نیازهای محیطی و همچنین انجام به موقع هرس و سرزنی ساقه ها ، به راحتی در گلدان نیز پرورش داد.

ساقه های انواع مختلف این گیاه در شرایط مختلف نگهداری 18-1 متر ارتفاع دارند .  برگهای این گیاه در نمونه های مختلف آن شکلها و اندازه های مختلفی دارد.  کوچکترین برگ با اندازه 5 میلیمتر طول و 4 میلیمتر عرض متعلق به Hoya engleriana و از جمله بزرگترین برگها با اندازه 25 سانتیمتر عرض و 35 سانتیمتر طول متعلق به Hoya latifolia است.سطح برگها ممکن است صاف و یا کرکدار باشد. برگ برخی نازک و برگ برخی همانند  Hoya pachyclada آنقدر کلفت است که بیشتر شبیه گیاهان گوشتی همانند کراسولا به نظر می رسند تا هویا! نوک انها می تواند گرد و یا نوک تیز باشد و از نظر رنگ نیز می تواند سبز تیره و یا کم رنگ و یا حتی دارای رگه های کرم-شیری و یا صورتی رنگ باشد. در واقع توجه داشته باشید که گیاه پیچ شمعی و پیچ مومی اگرچه هر دو به جنس هویا Hoya تعلق دارند و در واقع دو گونه متفاوت هستند که در ادامه مطلب توضیح مختصری در رابطه با  گونه های گیاه هویا که بیش از دیگران مورد توجه قرار گرفته اند آورده شده است. اما به شکل اختصار باید گفت در بین انواع مختلف گیاه پیچ شمعی که نام علمی آن Hoya carnosa می باشد برخی دارای برگهای ابلق نیز هستند یعنی بر روی پهنه برگها رگه های کرم- شیری رنگ نیز گاهی مشاهده می شود اما در بین انواع مختلف گیاه پیچ مومی که نام علمی آن Hoya bella  است تمامی برگها به رنگ سبز ساده هستند. 

گلهای تمامی انواع گیاهان هویا همانند دسته‌ای کوچک از گل است که در انتهای یک ساقه مشترک (دمگل ) شکوفا می شوند در واقع گل اذین (مجموعه گلهای این گیاه) از نوع چتری شکل (همانند چتر) است. دمگل نیز از زاویه بین برگ و ساقه بیرون می آید.  این دمگل را نباید قطع کرد زیرا گلهای بعدی گیاه هویا نیز بر روی همین دمگل شکل می گیرند.

اندازه گلها نیز در گونه های مختلف این گیاه متفاوت است و بین 3 میلیمتر (در گونه Hoya bilobata) تا 95 میلیمتر ( در گونه  H. Lauterbachii ) می تواند باشد . گلها ستاره شکل هستند با پنج عدد گلبرگ ضخیم،مثلثی شکل، با پوشش مومی به همراه ساختارهایی کرک مانند  که بر روی قسمت بالای آنان ساختاری ستاره ای شکل و کوچکتر قرار دارد که اصطلاحا تاج Corona نامیده می شود. رنگ گل در اغلب گونه های این گیاه سفید و صورتی است اما گاهی زرد ، نارنجی و قرمز تیره و یا حتی نزدیک به سیاه و یا سبز رنگ نیز مشاهده شده است . در زبان انگلیسی تمامی  گونه های این گیاه waxplant, waxvine,waxflower  و یا Hoya نامیده شده اند. مصرف این گیاه سمی است و بهتر است دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی قرار بگیرد.

گونه های معروف هویا:

• Hoya carnosa  (پیچ شمعی) یکی از پرطرفدارترین انواع هویا است که به دلیل برگسار زیبا و گلهای معطری که دارد پرورش می یابد. در بین انواع مختلف این گیاه نمونه هایی که برگهای ابلق دارند نیز وجود دارد یعنی بر روی پهنه سبز رنگ برگ ، نواحی با رنگ کرم-شیری رنگ و گاهی صورتی-ارغوانی نیز مشاهده می‌شود.  گلها معولا صورتی روشن هستند اما گاهی به رنگهای تقریبا سفید رنگ و یا صورتی تیره نیز وجود دارند. سطح گلها از کرک پوشیده است و ترشح نوش Nectar در آنها گاهی به قدری زیاد است که از گلها بر روی زمین می چکد.
• Hoya bella ( پیچ مومی)  در واقع نوع کوتاه قامتی از گیاه هویا است که ساقه هایی باریک و تا حدودی ایستاده دارد که با افزایش سن گیاه ساقه ها حالتی افتاده می یابند. رنگ برگها سبز تیره و  گلها سفید رنگ با مرکزی ارعوانی است.
• Hoya australlis گیاهی با قامت بلند و با برگهایی سبز تیره است البته گاهی بر روی برگها نواحی تقریبا نقره ای رنگی نیز وجود دارد. بسیار پر رشد با گلهای صورتی و تاجی قرمز رنگ و معطر است.
• Hoya coronaria گیاهی بالارونده با برگهایی براق است که زیر برگها کرک وجود دارد گلها نیز لیمویی کم رنگ با لکه هایی  قرمز رنگ است.
• Hoya imperialis بر روی برگها و ساقه پوششی غبار مانند وجود دارد و گلهای بزرگ آن که تقریبا 9 سانتیمتر قطر دارند به رنگ  قرمز-قهوه ای هستند و مرکزی کرم رنگ دارند.
• Hoya Keysii ساقه های نسبتا ضخیم با برگهایی سنگین و سبز-خاکستری هستند که  گلهایی سفید رنگ دارند.
• Hoya multiflora برگهای بزرگ چرمین و گلهای زرد کم رنگ دارد و گاهی بر روی برگها نیز نواحی به رنگ نقره ای صورتی وجود دارد.

با وجود تنوع موجود در بین این گیاهان، نیازهای محیطی نمونه هایی که بیش از سایرین به عنوان گیاهان خانگی نگهداری می شوند بسیار شبیه است که در ادامه با آنان آشنا می شویم.

آبیاری: آبیاری منظم به رشد مناسب و گلدهی کمک می کند اما نباید اجازه داد که خاک خیس باقی بماند بنابراین ابتدا صبر کنید تا سطح خاک تا حدود عمق 5 سانتیمتری خشک شود و سپس گیاه را آب دهید. خاک خشک و یا خاک خیس و غرقابی هر دو می توانند منجر به ریزش غنچه های گل این گیاه و عدم تشکیل شدن غنچه های گل جدید شوند. این گیاهان همیشه سبز هستند و در طی زمستان اگرچه سرعت رشد آنان کاهش می یابد اما به خواب فرو نمی روند. در طی زمستان آبیاری آنرا کم کنید. در طی زمستان مرطوب شدن سطح خاک کافی است و لزومی ندارد که حتما بعد از آبیاری آب از منافذ زیر گلدان بیرون بیاید. البته خشکی کشیدن گیاه در این زمان از سال می تواند منجر به چروک شدن برگها و حتی ریزش انان شود. توجه داشته  آبیاری زیاد در طی فصول سرد از جمله دلایل از بین رفتن این گیاه است. اجازه دهید که سطح خاک به خوبی بین هر دو نوبت آبیاری خشک شود. برای آبیاری بهتر است که از آب کمی ولرم استفاده کنید. آب سرد می تواند باعث کاهش رشد گیاه شود. رطوبت هوا نیز مهم است. برای غبارپاشی از آبهای بدون املاح که ولرم نیز است استفاده کنید. اگر امکان استفاده از آب بدون املاح را ندارید از روش زیرگلدانی پر از قلوه سنگ و آب استفاده کنید. بدین صورت که یک زیرگلدانی را از قلوه سنگ کوچک پر کنید سپس تا نیمه دیواره آن آب بریزید. گلدان را بر روی قلوه سنگها قرار دهید و مرافب باشید که کف گلدان با آب داخل زیرگلدانی در تماس نباشد. آب موجود به دلیل گرمای هوا  به تدریج تبخیر می شود و رطوبت مورد نیاز این گیاه را تامین می کند.

نور: به مکانی روشن و پر نور اما به دور از نور مستقیم آفتاب نیاز دارد. وجود 10-8 ساعت روشنایی محیط به رشد این گیاه کمک می کند. نور مستقیم آفتاب مناسب روزهای پاییز و زمستان است و در طی این روزها نیز در طی صبح و یا عصر هنگام نور مستقیم باید استفاده شود و در میانه روز از این نور اجتناب کنید.  البته گیاه پیچ مومی (نوع کوتاه قامت گیاه هویا) بیش از گیاه پیچ شمعی نور مستقیم را تحمل می کند و به گفته برخی از پرورش دهندگان پیچ مومی برای بهترین گلدهی نیاز به 4 ساعت نور مستقیم دارد. در روزهای کم نور سال می توانید از نور مصنوعی نیز برای بهبود وضعیت رشد این گیاه کمک بگیرد بدین صورت که گیاه را به فاصله 20 سانیتمرتی از لامپهای فلنورسنت قرار دهید البته این نور باید در حدود 14 ساعت در محیط وجود داشته باشد. مهم است که در طی شب محیط این گیاه تاریک باشد. تغییر در میزان نور زمانی که بر روی گیاه غنچه گل وجود دارد می تواند منجر به ریزش غنچه های گل شود بنابراین در چنین مقطع زمانی، جای گلدان را تغییر ندهید. نور شدید و مستقیم آفتاب از جمله دلایل سوختن نوک و حاشیه برگها و خشکیدن غنچه ها است. از طرفی کمبود نور نیز منجر به دراز شدن ساقه ها و زیاد شدن فاصله برگها از یکدیگر است. همچنین اگر تمایل داریدکه گیاه در طی فصل رشد خود از نور مستقیم نیز بهره مند شود نور مستقیم اوایل صبح که هوا هنوز خنک است را استفده کنید.

دما:  دمای مناسب در طی فصل رشد این گیاه 24-18 درجه سانتیگراد است و دما نباید از 16 درجه بیاید. برخی از پرورش دهندگان نیز دمای 22 در طی روز و 16 درجه در طی شب را در فصول رشد این گیاه مناسب دانسته اند. البته در طی زمستان که رشد این گیاه آهسته شده است دما می تواند کمتر باشد اما هرگز اجازه ندهید که دما به کمتر از 10 درجه سانتیگراد نزول کند.  هوای سرد منجر به پژمردگی ، کم رنگ شدن برگها و حتی سیاه شدن آنان می شود. در طی فصل سرد گیاه هویا را از منابع گرمایی مانند شوفاژ و یا بخاری و ... دور نگه دارید. حرارت این منابع منجر به خشک شدن برگسار و زیرش غنچه های گل می شود. در طی تابستان نیز به شرط وجود مکانی سایه و همچنین ابیاری مناسب ، این گیاه می تواند دما را تا 30 درجه سانتیگراد نیز تحمل کند.

خاک:  خاک گلدان را بهتر است سبک با زهکش خوب انتخاب کرد بنابراین بکارگیری دو قسمت پیت موس و یک قسمت پرلایت به همراه یک قسمت خاک معمولی و یک قسمت خاک برگ و یا دو قسمت پیت موس + دو قسمت خاک معمولی + یک قسمت رومی کولایت + یک قسمت پرلایت محیط خوبی برای رشد این گیاه ایجاد می کند. همچنین اگر موادی همانند پیت موس و یا پرلایت و ورمی کولایت را در اختیار ندارید می توانید از مخلوط خاک برگ +خاک معمولی+ شن برای این گیاه استفاده کنید. گلدان را هر 3-2 سال یکبار و اوایل بهار تعویض کنید. نیازی به تعویض سالانه گلدان نیست زیرا اگر تراکم ریشه های این گیاه در گلدان بیشتر باشد، گلدهی نیز بهتر انجام میشود. همچنین زمانی که گلدان را بزرگتر می کنید فقط کافی است که قطر دهانه آن در حدود 5 سانتیمتر از گلدان قبلی بزرگتر باشد. هرگز گلدان این گیاه را زمانی که گل دارد عوض نکنید. برای کوددهی نیز می توانید در طی بهار و تابستان هر دو هفته یکبار با کودهای محلول مخصوص گیاهان زینتی بخصوص با فرمول 10-10-10  استفاده کنید. در اواخر پاییز و در طی زمستان به گیاه کود ندهید.

تکثیر: با کمک قلمه می توان این گیاه را تکثیر کرد. قلمه ها را بهتر است از نوک ساقه حداقل به طول 10-7 سانتیمتر تهیه کرد و هر قلمه  یک جفت برگ داشته باشد. قلمه هایی که حدود 6-2 گره (محل اتصال برگ به ساقه) دارند بهتر ریشه تولید می کنند. زمان قلمه گیری نیز در بهار و یا اوایل تابستان است. قلمه ها را در مخلوطی از پرلایت و پیت موس که مرطوب است بکارید. روی قلمه ها را نیز پلاستیکی شفاف قرار دهید تا رطوبت هوا بهتر رعایت شود. گلدان حاوی قلمه ها را در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار دهید. زمانی که شاهد رشد جدید گیاه بودید پلاستیک را ازروی آن بردارید.

هرس: این گیاه رشد نسبتا سریعی دارد و ساقه ها به سرعت بلند می شوند بنابراین برای اینکه گیاه حالت بوته ای خود را حفظ کند باید ساقه ها را سرزنی کرد تا مانع از بلند شدن بیش از اندازه ساقه ها شویم. البته در زمان هرس توجه داشته باشید که به هیچ عنوان ساختارهایی را که شبیه ساقه اما بدون برگ هستند را قطع نکنید. این ساختارها ساقه نیستند بلکه آنان در اصل دمگل هستند که بر روی آنان هر ساله گل تولید می شود. همچنین برای قطع گلهای خشک باید گلهای خشک را به شکل جدا و تک تک حذف کرد زیرا حذف تمامی گل به همراه ساقه آن منجر به کاهش گلدهی در سال آینده خواهد شد. حتی گاهی توصیه شده است که گلهای خشک را اصلا دست نزد زیرا آنان وقتی که خشکیده شوند خود ریزش می کنند و لزومی به کندن با دست وجود ندارد. برای شکل دهی به ساقه های این گیاه نیز می توانید یا آنرا در سبد آویز بکارید تا ساقه ها آویخته شود و یا اینکه با کمک قیمهای سیمی شکل ساقه ها را به شکل نیم دایره درآورید و ساقه ها را بر روی آن هدایت کنید.

 آفات و بیماری: شته ، کنه تارعنکبوتی و شپشک آرد آلود از جمله آفات رایج این گیاه هستند. این گیاه بیماری خاصی ندارد اما بهتر است برای جلوگیری از شیوع بیماری های قارچی برگسار گیاه بخصوص در طی شب هنگام برای مدت طولانی خیس و مرطوب باقی نماند.در واقع گیاهان هویا بیشتر به شرایط نامساعد محیطی حساس هستند تا بیماری ها.