معرفی گیاه- گلایولGladiolus

گلایول با نام علمی Gladiolus communis ssp.byzanthinus به خانوادۀ زنبق Iridaceae تعلق دارد. بیش از 260 گونۀ گلایول شناخته شده اند که در حدود 160 گونه از آنان،بومی نواحی جنوبی آفریقا هستند و اغلب در ناحیۀ کیپ Cape دیده می شوند و 76 گونـه در نـواحـی گرمسیری آفـریـقـا و 10 گـونـه در منـاطـق اروپایی-آسیایی رشد می کنند. به علت انجام دورگ گیریهای متعدد بین گونه های مختلف و دورگـه‌های آنان ارقام بیشماری از این گیاه تا کنون بدست آمده است و اکثر گلایولهایی که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرد جزء G.× hortulanus محسوب می شوند.با وجودیکه گونه های بومی ناحیۀ کیپ همگی در یک منطقه رشد و نمو می کنند اما گاهی تفاوت ظاهری این گلایولها گاهی بسیار تعجب برانگیز است.

بجز یک استثناء یعنی G.sempervirens،دیگر گونه های جنس گلایول خزان پذیر هستند و با سرد شدن هوا برگسار خود را از دست می دهند اما بخش زیرمینی آنان(کورم-توضیح آن در قسمتهای پایین آمده است و معمولا در مورد گیاه گلایول واژه پیاز به جای کورم استفاده می‌شود که البته از نظر علمی اشتباه است) در فصل رشد بعدی،دوباره سبز شده و گیاهی جدید بوجود می‌آورد.

قسمت هوایی گلایول بین 60 الی 180 سانتیمتر ارتفاع دارد و ساقۀ کوتاه و بدون انشعاب آن به 1 الی 9 عدد برگ شمشیری شکل که رگبرگهای آنان به شکل خطوطی موازی وسراسری روی پهنۀ برگ قرار دارند،منتهی می شود.تعداد برگها در ارقام جدید 12-5 عدد می باشد که  150-120 سانتیمتر طول و 4-3 سانتیمتر عرض دارند.5-4 عدد از برگها مستقیماً بـه کورم و بقیه بـه ساقۀ گل متصل هستند. پایۀ برگهایی که کورمها را در بـر می گیرند تـا حدی نقـش محافـظ را بـرای ساخـتار کورم ایـفـا می کنند. جوانۀ انتهایی هـر کورم حدود 10 غلاف برگ دارد و هر جوانه می تواند در نهایت یک گل و یک کورم جدید تولید نماید. گل آذین گلایول از نوع سنبله است و حدود 25 گلچه دارد. گل سه عدد گلبرگ دارد و کاسبرگها  تقریباً بـه شکل گـلـبـرگـهـا هستند و به نظر می رسد که گل 6 عدد گلبرگ دارد. میوه ها کپسولی شکل هستند و بعد از رسیدن 100-50 بذر قهوه ای رنگ در  آن وجود دارد.

چرخه زندگی

بسته بـه نـوع رقم و شرایط محیطی،حدود3-2هفته بعد از کاشت کورمها جوانه زنی رخ می دهد و جوانه های برگ در سطح خاک ظاهر می شوند که در این مرحله،نرمی خاک به منظور سهولت خروج جوانه های برگ اهمیت بسیار دارد.8-3 هفته بعد از زمان کاشت کورمها، گیاه علاوه بر رشد رویشی،رشد زایشی را نیز انجام می دهد.نوع رقم گلایول،میزان حرارت خاک،توسعۀ جوانه کورم (بخش مریستمی)و اندازۀ کورم ردر سرعت رشد گیاه موثر هستند.معمولاً وقتی گیاه7-6برگه شد،تمایز گل صورت می گیرد.دقیقاً در همین مرحله است که گلایول به دمای پایین محیط رشد بیشترین حساسیت را نشان می دهد که در صورت چنین رویدادی(کاهش دما) درصد گلدهی بسیار افت می کند. در زمان تمایز گل و در صورت وجود تفاوت در میان درجه حرارتهای روز و شب   کورم جدید(کورم دختری)شکل می گیرد. به طور کل از زمان کاشت کورم تا مشاهدۀ گل آذینی که مناسب عمل برداشت است،120-60 روز طول می کشد. کـورم مـادری تـا 60-50 روز بعد از جوانه زنی،چروکیده شده و در همین زمان است که کورم دختری ریشه دار شده و در خاک مستقر می گردد.بعد از گلدهی و از اواسط تابستان برگها برای کورمهای زیر خاک غذاسازی می‌کنند و با نزدیک شدن با فصل پاییز برگها نیز شروع به زرد شدن می‌کنند .قبل از آنکه تمامی برگها به طور کامل زرد رنـگ شـونـد و بخشکند شـروع باید کـورمـها بـه همراه کـورمچه ها از بستر کـاشت خارج کرد. بهتر است 4-2 هفته قبل از بیرون آوردن کورمها آبیاری را قطع  کنیم.این عمل تا حدودی از شیوع بیماریها بخصوص بیماریهای قارچی که از طریق کورم منتقل می شوند و خواهان شرایط مرطوب محیطی هستند جلوگیری می کند.هنگامی که کورمها را از خاک بیرون می آوریم،ابتدا می‌بایست باقیماندۀ ساقه را از فاصلۀ 5-2 سانتیمتری نوک کورم قطع نمود. در ساختاری که از خاک درآورده ایم با کورمی قدیمی و چروکیده مواجه می شویم که در بالای آن کورمی جدید و تازه نفس رشد کرده است.کورم چروکیده همانی است که در آن سال شاخه گل بریده و همچنین کورمی جدید بوجود آورده است و در طی تولید و غذادهی به شاخه گل و کورم جدید،چروکیده و فرسوده می شود.دیگر نیازی به این کورم نیست و پس از گذشت 8-6 روز  در شرایطی که در ادامه ذکر می‌شود ،به راحتی و توسط انگشتان دست می توان آن را از کورم جدید جدا نمود. بعد از درآوردن از خاک نوبت خشک کردن کورمها است کورمها را خشک کرد  که می‌توان از دمای30-24 درجه سانتیگراد برای 8 روز استفاده کرد. بعد از 8-6 روز می توان قسمتهای مختلف کورمها را یعنی کورم قدیمی چروکیده،کورم جدید و کورمچه ها را از یکدیگر جدا ساخت و برای 4 روز دیگر در همان شرایط(دمای35 درجه سانتیگراد و رطوبت 80%)نگهداشت. برخی از پرورش دهندگان برای جلوگیری از مشکلات مربوط به کاهش وزن در اثر از دست دادن رطوبت،از دماهای کمتری استفاده می کنند بـه عنوان مثال کورمها را بـرای 3-2 هفته در هـوای خشک و بـا حرارت20-18 درجه سانتیگراد قـرار می دهند . بعد از خشک کردن کورمها نوبت مرحله انبارداری می‌رسد که در این دوره در واقع کورمها دوران خواب خود را طی می‌کنند  و در طی این مدت به مکانی سرد نیاز دارند اگرچه دمای12-2 درجه سانتیگراد خواب کورمها را بر طرف می‌سازند اما انبار هر چه سردتر باشد بهتر است زیرا دماهای زیر 7 درجه سانیتگراد موجب از بین رفتن تریپس،که یـکی از آفات جدی گلایول است،نـیـز می شوند.برخی از منابع عملی بهترین حرارت را در طی انبارداری کورمها،4-2 درجه سانتیگراد و به همراه رطوبت نسبی80-70% اعلام کرده اند و اظهار داشته اند که  نگهداری کورمها به مدت 5-4 ماه به منظور بر طرف ساختن دورۀ خواب آنان آسیبی به بافتشان وارد نمی آورد. تهویۀ خوب انبار و جریان هوای مناسب در آن نیز از اهمیت برخوردار است.

اطلاعات بیشتر در رابطه با کورم

همانطور که اشاره شد گلایول ساختار ذخیره ای به نام کورم دارد.کورم نوعی ساقۀ متراکم زیرزمینی است که 8-5 میانگره داشته و توسط برگهای غلافی پوشیده شده است. با داشتن این ساختار می تواند ماههای خشک را در خواب گذرانده و با شروع فصل بارندگی فعالیت را دوباره از سر بگیرد.هر ساله بعد از کاشت کورمها و با بیرون آمدن برگها،کورم مادری به تدریج چروکیده شده و در انتهای فصل رشد،کاملاً می خشکند و از بین می روند اما در طی همین مدت و با متورم شدن ساقۀ بالای کورم مادری،کورم دختری جدید رشد می کند.بین کورم مادری و کورم جدید،جوانه هایی وجود دارد که از آنها ساختاری به نام استولون بوجود می آید که در انتهای آنان کورمچه ها شکل می گیرند.یک کورم بزرگ قادر است با توجه به نوع رقم و شرایط کاشت،200-25 کورمچه به وجود بیاورد.همان طور که قبلاً گفتیم،برخی از برگها مستقیماً به کورمها متصل هستند و قسمتی از آنان روی کورمها را می پوشاند و با به پـایـان رسیدن فصــل رشد بر روی کورمهــا نیز می خشکند به نحوی که جدا سازی آنان از کورمها،با آسیب رسیدن و زخمی شدن حتمی کورمها همراه خواهد بود.

آیا گلایول را در گلدان می‌توان پرورش داد؟

پاسخ بسیار ساده است : بلی گلایول را می‌توان در گلدان کاشت به شرط آنکه شرایط مناسب کاشت از نظر عمق کاشت کورمها و سایر نیازهای محیطی را برای این گیاه فراهم نمود. موردی که باید به آن اشاره کرد این است که توصیه می‌شود جهت ایجاد منظره ای بهتر و همچنین ایجاد تراکم به منظور جلوگیری از خم شدن ساقه های گل در اثر سنگینیی شاخه ها و یا در اثر وزش باد بیش از هفت عدد کورم را به صورت فشرده در کنار یکدیگر کاشته شوند.

شرایط محیطی مورد نیاز

آبیاری:آبیاری گلایول می بایست در حد کافی انجام گیرد.تعداد دفعات آبیاری با توجه به بافت خاک،فصل کاشت و مرحلۀ رشدی گیاه متفاوت است.حداکثر نیاز به آب و رطوبت بستر کاشت،در زمان ظهور ساقۀ گل و باز شدن گلها می باشددر هر مرتبه آبیاری مطمئن شوید که خاک تا عمق 20-15 سانتیمتری مرطوب شده است.خیس و مرطوب شدن برگسار گیاه در طی آبیاری به شیوع بیماری ها بخصوص انواع قارچی کمک می‌کند. خشکی کشیدن نیز موجب ضعیف شدن ساقه گل ، چروکیدگی گلها و تشکیل کورمهای ضعیف و ریز در زیر خاک خواهد شد.

نور:گلایول به نور مستقیم آفتاب حداقل برای 5 ساعت نیاز دارد در اثر کمبود نور،ابتدا برگهای جوان و سپس برگهای مسن زرد می شوند و از تعداد گلچه های موجود بر روی ساقه گل نیز کاسته خواهد شد . کاشت گلایولها در مکانهایی که نور بیش از 12 ساعت وجود دارد منجر به افزایش رشد رویشی و در نتیجه به تأخیر افتادن شکوفایی گلها می گردد. کمبود نور بعد از مرحلۀ شش برگی،گلدهی را کاهش نمی‌دهد اما از تعداد گلچه های موجود بر روی هر ساقۀ گل کم می گردد. وجود نور کمتر از 9 ساعت موجب خواهد شد درصد گیاهانی که گل می دهند،تعداد گلچه های روی هر ساقۀ گل و ارتفاع گیاه کاهش می یابد و از تعداد و اندارۀ برگها نیز کم می شود.

دما:سرعت رشد و نمو تحت تأثیر دمای محیط است.به بیان ساده هر مقدار حرارت بالاتر باشد،رشد و نمو سرعت می یابد و از نظر گلدهی گیاه زودرس می شود.اما کیفیت گل و تعداد گلها کاهش می یابد.البته اگر خاک و هوا همواره مرطوب باشد،گلایول به درجه حرارتهای بالا تا حدی مقاومت نشان می دهد،در غیر این صورت تعداد گلچه ها کاهش می یابد و صدماتی همانند زردی و سوختگی پوشش گل و یا لبۀ گلبرگها بوجود می آید. به طور کل درجۀ حرارت پایۀ خاک،جهت رشد کورم ها برای انواع دیررس9-7 درجه سانتیگراد و برای انواع زودرس5 درجه سانتیگراد می باشد. این دمای پایه بود اما  دمای20-15 درجه سانتیگراد برای جوانه زنی کورمهای ارقام مختلف مناسب گزارش شده است.هنگامی که شرایط نوری در حدی رضایت بخش است، بخش هوایی در 25-18 درجه سانتیگراد و بخش زمینی در20 درجه سانتیگراد بهترین رشد خود را انجام می دهند. افزایش دما به بالای 30 درجه سانتیگراد  منجر به کاهش تولید برگ،تعداد گلچه ها و صدمه به گل آذین به صورت زردی و سوختگی پوشش گلها و تشکیل شدن کورمهای کوچک در زیر خاک  خواهد شد.همچنین رشد و نمو زیر8-7 درجه سانتیگراد نیز  کند می‌شود اصولاً در مورد گلایول،دمای زیر 10 درجه سانتیگراد تنها در شکستن خواب کورمها در زمان انبارداری کاربرد دارد و دمای بالاتر از 20 درجه سانتیگراد است که موجب رشد و گلدهی این گیاه خواهد شد.

خاک:گلایول به خاکی سبک با زهکش خوب نیاز دارد  بنابراین خاک لوم شنی از جمله خاکهای مناسب پرورش این گیاه است. در  خاکهایی که بافت سبک و مناسبی دارند،برداشت کورمها و کورمچه ها به راحتی(بدون ایجاد صدمه و خراش) صورت می‌گیرد.در خاکهای سنگین علاوه بر اُفت کیفیت محصول،به علت وجود رطوبت بیش از اندازه، شیوع بیماری های قارچی نیز بیشتر است. اگر در بکارگیری کودهای حاوی نتیروژن زیاده روی شود،احتمال ایجاد پوسیدگی فوزاریومی کورمها و از بین رفتن محصول افزایش می یابد. در زمان اماده سازی بستر کاشت می‌توان از فرمول 10-10-5 استفاده کرد و زمانی که گیاه به ارتفاع 25-20 سانتیمتری رسید از کود با فرمول 5-10-5 استفاده کرد و مرتبه دوم زمانی که شاخه گل گیاه ظاهر شد از همین فرمول می‌توان استفاده کرد.

تکثیر : از بذر گلایول در تکثیر آن می‌توان استفاده کرد.  بذرها هر مقدار تازه تر باشد،قدرت جوانه زنی بالاتری دارند.بذرها را در محیط کاشتی شامل دو قسمت خاک لوم و یک قسمت پیت موس یا خاک برگ،در عمق 7-5 میلیمتر و به فاصله 2.5 سانتیمتر از یکدیگر می کاریم .علت عمق اندک کاشت این است که بذرهای گلایول برای جوانه زنی به نور نیاز دارند. جوانی زنی بذرهادر دمای 20 درجه سانتیگراد و محیط مرطوب 45-40 روز طول می کشد و درصد بالایی از بذور جوانه خواهند زد. گیاهان حاصل از بذر،3-2 سال زمان لازم دارند تا به مرحلۀ گلدهی برسند.در طی این مدت،در صورت ظهور شاخه گل،آن را حذف می کنند تا کورمها فرصت بزرگتر شدن بیابند.روش دیگر تکثیر گلایول که روش  معمول آن نیز میباشد کاشت کورم گلایول است و اول از همه باید بدانیم که چه نوع کورمی بهتر است و باید استفاده شود.

چه نوع کورم مناسب است و می‌توان آنرا خرید؟

قبل از هر چیز به ظاهر کورم توجه کنید و کورمهایی را که هر گونه علائم آسیب دیدگی و زخم و یا آثار فعالیت آفات و بیماریها در آنان مشهود است انتخاب نکنید. کورم را در دست بگیرید و با ملایمت آن را بین انگشتان دست فشار دهید.با این کار می توانید تا حدودی پوکی یا استحکام ساختار درونی کورم را تشخیص دهیدبرخی از بیماریها بخصوص بیماریهای قارچی و باکتریایی از درون،کورم را تحت تأثیر قرار داده و بافتها را از بین می برند،اما ظاهر کورم هیچ چیز را نشان می دهد بنابراین فشردن ملایم کورمها با دست می تواند تا حدودی آلودگی و عدم سلامت کورم را برملا سازد.شکل ظاهری کورم از دیگر مواردی است که به نحوۀ انتخاب صحیح کمک می کند. ارتفاع کـورم از عرض آنان مهمتر است و احتمال اندکی وجود دارد کـه کـورمهای پهن و بشقابی شکل،گل بدهد.

کورمهایی که کمتر از2.5 سانتیمتر قطر دارند،به هیچ وجه گل نمی دهند.چنین کورمهایی نیازمند یک و یا دو فصل رشد هستند تا ابتدا خود رشد کرده،درشت شوند و توانایی گل دهی را بیابند. برای اطمینان خاطر از نتیجۀ کاشت کورمها،بهتر است آنهایی را که حداقل 3 سانتیمتر قطر دارند انتخاب کنید.کورمهایی که قطری برابر با 4-3 سانتیمتر دارند بدون شک گلهایی نسبتاً خوب تولید خواهند کرد،اما برای تولید گلهایی که قرار است در نمایشگاهها و مسابقات گل و گیاه عرضه شوند کورمهایی با قطر 10-5/7 سانتیمتر استفاده می کنند. همانطور که در چرخه زندگی این گیاه اشاره کردیم بعد از برداشت کورمها از خاک آنها به یک دوره استراحت در انبار سرد نیاز دارند. اگر از بازار کورمها را تهیه کرده اید و مطمئن نیستید که آنان دورۀ خواب خود را طی کرده اند آزمایشی ساده وجود دارد که می توانید پی به این مسئله ببرید.بدین صورت که چند عدد از کورمها را بـه صورت تصادفی انتخاب کنید و آنـان را در پارچه ای مرطوب بپیچانید.بـعـد از چند روز اگر جوانه های ریشه متورم شدند،این امر نشاندهنده فعال و بیدار بودن کورمها است در غیر این صورت باید روند شکست خواب را طی نمایند.

کاشت کورم

تاریخ کاشت می بایست بر اساس عرض جغرافیایی،شدت نور در فصول سرد سال و تاریخ اولین یخبندان تعیین گردد. کاشت کورمها در طی زمستان کار درستی نیست زیرا شرایط محیطی از نظر نور و د ما وجود ندارد و بهتر است که تا فرارسیدن بهار و گرمتر شدن هوا صبر کرد . عمق گودال محل کاشت کورمها و فاصلۀ آنان از یکدیگر به قطر کورم و نوع خاک بستگی دارد.بـه طـور کـل هـر چـه قطر کـورم بیشتر بـاشد،گـودال کاشت نـیـز عمیق تـر در نـظـر گرفته می شود.کورمچه هایی را که کمتر از 2 سانتیمتر قطر دارند و وقتی کورمها درشت بوده و حدود3.5 سانتیمتر قطر دارند،در عمق 15 سانتیمتری کاشته می شوند و فاصله25-15 سانتیمتری بین هر  دو کورم مناسب می باشد. در واقع  به ازاء هر 0.6 سانتیمتر افزایش قطر کورم در حدود 2.5-2 سانتیمتر به عمق کاشت اضافه می‌شود.برخی از افراد نیز عمق کاشت را 4 برابر قطر کورم وحداقل فاصله در بین کورمهایی را که توانایی گلدهی دارند 10 سانتیمتر در نظر می گیرند. .به یاد داشته باشید که عمق کاشت کورمها،درست از قسمت بالای کورم در نظر گرفته می شود و ارتفاع کورم در نظر گرفته نمی‌شود.در خاکهای سنگین(حاوی رس بیشتر) می بایست کورمها را در عمق کمتری کاشت.به عنوان مثال کورمـهـای بـزرگ در عمق 10 سانتیمتری کـاشته می شوند.زیـرا خـاکهای سنگین رطوبت بیشتری نگه می دارند بنابراین با کم کردن عمق کاشت سعی می گردد تا شرایط زهکش اطراف کورم در حد مطلوبی باقی بماند.همچنین به علت بافت متراکم خاکهای سنگین،عمق کمتری از این خاکها در مقایسه با خاکهای سبک به گرمای مورد نظر می رسد.بنابراین می بایست کورمها را نزدیکتر به سطح بستر کاشت تا به مقدار کافی گرما دریافت کند و در موعد مقرر جوانه زنند. برخی از پرورش دهندگان قبل از کاشت،به مدت 24 ساعت کورمها را در آب قرار می‌دهند تا جوانه زنی آنان آسانتر صورت گیرد و همچنین می توان به مدت 15 دقیقه آنان را در آبی که کمتر از °C 40 به همراه مواد ضدعفونی کننده است قرار داد تا به کنترل عوامل بیماریزا کمک شود.در زمان قرار دادن کورمها در گودالهای کاشت،مراقب باشید تا سر کورمها رو به بالا قرار گیرد.در غیر این صورت یا اصلاً گیاهی سبز نمی شود و یا گیاهی بدشکل و یا با کیفیت نامناسب تولید می شود.