Fraxinus
Oleaceae
مهمترین گونه این جنس (ون) F. excelsior. است. زبان گنجشك درختی خزان كننده ودارای 65 گونه می باشد 7تا 24 متر ارتفاع دارند. درختان زبان گنجشك، درختانی سریع الرشد وبا فرم گسترده بوده وحدود زبان گنجشك گیاهی مقاوم به خشكی است و در فضای سبز جهت پوشاندن در مناطق خشك، سایه دهی، پارك های جنگلی وبه عنوان درخت خیابانی مورد استفاده قرار می گیرد.
آفات مكنده
نام فارسی: پسیل زبان گنجشك
Phyllopsis fraxinicola و Phyllopsis fraxiniنام لاتین:
Homoptera/Psyllidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام مناطق كشور
میزبانها: زبان گنجشك
روی زبان گنجشك خسارت میزنند دو گونه پسیل از جنس Phyllopsis میباشد. پسیل مزبور تك میزبانه كه برگها و جوانه های این درخت را به شدت مورد حمله قرار میدهند. یكی از گونه ها Phyllopsis fraxini می باشد. گونه دوم پسیل Ph. Fraxinicola است و فقط روی درخت زبان گنجشك فعالیت دارد. این دو گونه پسیل معمولاً روی برگ درخت زبان گنجشك تواماً فعالیت دارند.
شكل شناسی: حشرات كامل به طول2-3 میلیمتر و به رنگ سبز زیتونی میباشند. بالها به صورت شیروانی روی بدن قرار میگیرد. پوره ها نارنجی رنگ هستند.
زیست شناسی: این حشره دو نسل در سال دارد و زمستان را به صورت تخم به سر میبرد. در بهار تخم ها تفریخ شده و پوره ها شروع به مكیدن از شیره گیاهی كرده و شكركی نیز ایجاد می كنند. در شرایط آب و هوایی اصفهان از اواسط فروردین جمعیت پوره افزایش یافته و در اواسط اردیبهشت به بیشترین مقدار خود میرسد. پس از آن كاهش محسوس جمعیت پوره دیده میشود تا اوایل مرداد كه مجدداً جمعیت حشره افزایش نشان میدهد. در اواخر آبان نیز تخم پسیل روی سرشاخه ها مشاهده میشود كه در اواسط آذر به حداكثر خود میرسد.
نحوه خسارت: پوره و حشرات كامل پسیل ضمن مكیدن شیره نباتی با وارد نمودن بزاق خود به داخل سلولها و برهم زدن هورمونهای گیاهی موجب لوله شدن حاشیه برگها و تبدیل آن به گال میشوند. گالها در ابتدا سبز، سپس زرد، بنفش و سرانجام قهوه ای تیره میگردند. این عوارض باعث ضعف شدید درخت میشود.
كنترل: در صورت لزوم مبارزه شیمیایی بهتر است درختان اوایل بهار قبل از تشكیل گال، زمانی كه طول برگها حدود یك سانتیمتر است، با استفاده از سموم سیستمیك نظیر ایمیداكلوپراید (كنفیدور)، استامیپراید (موسپیلان) و یا اكسیدیمتونمتیل (متاسیستوكس) سمپاشی شوند.
نام فارسی: سفید بالك زبان گنجشك
نام لاتین: Siphoninus phillyreae
Homoptera/Aleyrodidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: اكثر نقاط كشور
میزبانها: زبان گنجشك، افرا، انار و سلوی
شكل شناسی: پوپاریوم حشره بیضوی شكل، به طول 1میلیمتر و رنگ آن سفید و در اطراف و پشت قهوه ای میباشد. بالهای حشره كامل از گرد سفیدرنگی پوشیده شده اند. پوره ها شفاف و بیضوی شكل، شفیره ها نیز بیضوی ولی بزرگتر از پوره ها و در اطراف دارای كرك زیادی میباشند.
زیست شناسی: تعداد نسل آفت بر حسب شرایط آب و هوایی متفاوت است و در سال تا 7-8 نسل نیز تولید میكند. در شرایط آب و هوایی اصفهان در اواخر تیر ماه حشره روی گیاه مشاهده میشود و به تدریج با گرم شدن هوا جمعیت آن افزایش مییابد. جمعیت حشره اكثراً به شكل پوره میباشد. در اوایل آبان ماه حشرات بالغ هم ظاهر شده و به تعداد زیاد روی گیاه مشاهده میگردند، به طوریكه با تكان دادن درخت تعداد بسیار زیادی از حشرات بالغ كه بالدار میباشند در محل پراكنده میشوند. از این تاریخ به بعد با ریزش برگ ها جمعیت حشرات بالغ و پوره ها كمتر شده و گاهی روی برگهای ریخته شده مشاهده میشوند.
نحوه خسارت: این حشرات كوچك معمولاً در سطح زیرین برگ زندگی میكنند و با مكیدن شیره نباتی باعث ضعف و پژمردگی گیاه میگردند، ولی خسارت عمده مربوط به مدفوع این حشرات است كه مواد قندی زیادی دارد و روی برگها را میپوشاند و سبب چسبنده و كثیف شدن برگها و تشكیل قارچ فوماژین و در نهایت اختلال در عمل فتوسنتز میگردد. در ضمن این حشرات در انتقال ویروسهای گیاهی نیز نقش دارند.
كنترل: به لحاظ تعداد نسل بالا و تكثیر سریع، مبارزه شیمیایی با این آفت مستلزم تعداد دفعات زیاد سمپاشی میباشد. مضافاً بر اینكه این حشره در مقابل بعضی از سموم مقاوم و به سهولت نمیتوان با آن مبارزه نمود. در صورت لزوم میتوان از سمومی نظیر ایمیداكلوپراید (كنفیدور) و آدمیرال استفاده كرد. مهمترین دشمن طبیعی این آفت زنبور Encarsia formosa میباشد كه پوره ها را پارازیته می نماید. پوره های پارازیته سیاه رنگ میشوند.
نام فارسی: شته گالزای زبان گنجشك
نام لاتین: Prociphalus fraxini
Homoptera/Pemphigidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام مناطق كشور
میزبان: زبان گنجشك
این شته روی برگهای زبان گنجشك ایجاد گال میكند.
نام فارسی: زنجره زبان گنجشك
نام لاتین: Psalmocharias flava
Homoptera/Cicadidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام مناطق كشور
میزبانها: زبان گنجشك و بلوط
شكل شناسی: حشراتی تیره رنگ و نسبتاً بزرگ، سر كوتاه و پهن، دارای دو جفت بال غشایی كه هنگام استراحت به صورت شیروانی روی بدن قرار می گیرد.
خسارت: این آفت در زبان گنجشك به برگها و در بلوط به ریشهها و شاخه ها خسارت میرساند.
آفات برگخوار
نام فارسی: سوسك لیتا (سوسك پلن خوار)
نام لاتین: Lytta menetriesi
Coleoptera/Meloidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: استانهای شمالی و مركزی كشور
میزبانها: زبان گنجشك، صنوبر و نارون
شكل شناسی: حشره كامل سوسكی به 15-20 طول میلیمتر با بالپوشهای زرد، سر و پیش قفسه سینه طلایی است.
زیست شناسی: حشرات كامل اواخر بهار ظاهر شده و تمام طول تابستان را روی برگ درختان میزبان به فعالیت میپردازد. این آفت در سال فقط یك نسل دارد. این سوسك از برگ درختان زبان گنجشك، صنوبر و از گلهای نارون تغذیه میكند.
نام فارسی: پروانه كله مرده
نام لاتین: Acherontia atropos
Lepidoptera/Sphingidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: استانهای شمالی و مركزی كشور
میزبانها: گیاهان زراعی خانواده سولاناسه، زبان گنجشك و زیتون
شكل شناسی: حشره كامل پروانه بزرگی است كه عرض آن با بالهای باز 100-130میلیمتر میباشد. روی سینه آن نقش اسكلت سر انسان وجود دارد. بالهای جلویی طویل، كم عرض و قهوه ای تیره با نوا رهای عرضی موجدار زرد رنگ هستند. بالهای عقبی زرد رنگ و كوتاه میباشند. شكم به رنگ زرد و قطور است. لارو كامل به طول 150 میلیمتر و زرد متمایل به سبز است. شفیره قهوه ای متمایل به قرمز كه داخل حفره ای در عمق 15-20 سانتیمتری خاك قرار دارد.
زیست شناسی: این حشره دو نسل در سال دارد و زمستان را به صورت شفیره میگذراند. لارو پروانه كله مرده به برگ گیاهان میزبان حمله مینمایند.
حشره كامل و لارو پروانه كله مرده
نام فارسی: كرم شاخدار مو
نام لاتین: Celerio lineata
Lepidoptera/Sphingidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام مناطق كشور با اهمیت اقتصادی كم تا متوسط
میزبانها: زبان گنجشك، كهور و مو
شكل شناسی: عرض حشره ماده با بالهای باز حدود 60 میلیمتر است. رنگ بالهای جلویی سبز متمایل به بلوطی كه بانوارهای سفید یكی در لبه انتهایی و دیگری در وسط بال كاملاً مشخص میباشد. روی بندهای اولیه شكم نوارهای تیره یا روشن است و در هر دو فرم یك نوار سفید روی خطوط میانی پشت مشاهده80 میلیمتر می رسد. اطلاق كلمه شاخدار به می شو. طول بدن لارو در حداكثر رشد به 90 واسطه وجود زائده كم و بیش بلندی است كه نزدیك انتهای شكم و در سطح پشتی دیده می شود و به نظر می رسد كه نوعی وسیله دفاعی است.
زیست شناسی و خسارت: این آفت زمستان را به شكل شفیره است و تا 3 نسل در سال دارد. در اوایل بهار حشرات ماده تخمهای خود را بطور انفرادی روی بر گها می گذارد. لارو این پروانه از برگ تغذیه مینماید.
حشره كامل كرم شاخدار مو
نام فارسی: پشه گالزای رگبرگ زبان گنجشك
نام لاتین: Dasyneura acrophila
Diptera/Cecidomyidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: استانهای شمالی و مركزی كشور
میزبانها: زبان گنجشك
شكل شناسی: پشه های بسیار كوچك با بدن ظریف و پاهای بلند. لاروها خیلی كوچك و كرم مانند.
زیست شناسی: این حشره یك نسل در سال دارد. حشرات كامل در ماههای فروردین و اردیبهشت ظاهر میشوند. با تغذیه لارو در سطح برگ گالهای پوست كلفتی به وجود آمده كه لارو در داخل آن فعالیت می كند. دوره شفیرگی حشره داخل خاك است.
نام فارسی:
نام لاتین: Dasyneura fraxini
Diptera/Cecidomyidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: استانهای شمالی و مركزی كشور
میزبانها: زبان گنجشك
این آفت پشه كوچكی است كه لارو آن روی برگهای میزبان در امتداد رگبرگها گالهایی ایجاد مینماید. گالهای حاصله دراز و برخی مواقع بر اثر انبوهی حشره رشد درختان كاهش مییابد.
نام فارسی: زنبور برگخوار زبان گنجشك
نام لاتین: Tomostethus nigritus
Hymenoptera/Tenthredinidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: كهگیلویه و بویراحمد
میزبانها: زبان گنجشك
شكل شناسی: حشره نر كمی كوچكتر از حشره ماده است. سر، سینه، شكم و بالهای حشره كامل سیاه و براق و شكم در ماده ها بزرگتر و متورم میباشد. پنجه و ساق پا به رنگ قهوه ای و پوشیده از كرك های بوری می باشد.
زیست شناسی: این آفت یك نسل در سال دارد و زمستانگذرانی آن به صورت لاروهای سن آخر درون لانه های گلی در عمق 10-15 سانتیمتری خاك در پای درختان زبان گنجشك می باشد. زنبورها بیشتر در ساعات گرم و آفتابی روز فعالند، حشرات ماده تخم ها را در انتهای برگ و درون پارانشیم به صورت انفرادی می گذارند. لاروهای جوان پس از خروج از تخم تغذیه خود را شروع می نمایند. لاروهای سن آخر از اوایل خرداد ماه به تدریج از بالای درخت به طرف زمین سرازیر شده و در عمق خاك درون لانه های گلی زمستان گذرانی می كنند.
آفات چوبخوار
نام فارسی: سوسك پوستخوار زبان گنجشك
نام لاتین: Hylesinus fraxini
Coleoptera/Scolytidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام مناطق كشور
میزبانها: زبان گنجشك، یاس خوشه ای، بلوط، راش، آكاسیا، افرا، زیتون، فندق، گردو
شكل شناسی: حشره كامل سوسكی به طول 2.5-3.5 میلیمتر و به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه با پنجه های قهوه ای متمایل به قرمز است .
حشره كامل سوسك پوستخوار زبان گنجشك
زیست شناسی: آفت در زمستان به صورت حشره كامل به سر می برد و یك نسل در سال دارد. پرواز حشرات كامل در اردیبهشت ماه میباشد. لارو در زیر پوست تنه و شاخه ها فعالیت داشته و ایجاد دالانهای نامنظمی می كند. دالانهای مادری دو طرفه عرضی است، دالانهای لاروی منظم، تقریباً موازی همدیگر و عم ود بر دالان مادری میباشد. در انتهای هر یك از دالانهای لاروی محفظه عمیقی در ناحیه چوب دیده می شود كه دالان شفیره است.
نام فارسی: پوستخوار زبان گنجشك
نام لاتین: Estenoborus perrisi
Coleoptera/Scolytidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام مناطق ایران
میزبانها: پسته و زبان گنجشك
شكل شناسی: حشره كامل سوسك ریز سیاه رنگی به طول حدود 1.5-2 میلیمتر است.
زیست شناسی: این آفت زمستان را احتمالاً به صورت حشره كامل زیر پوست درخت به سر میبرد و در سال سه نسل دارد. لارو این سوسك پوستخوار بوده و زیر پوست درخت میزبان فعالیت داشته و ایجاد دالانهایی مینماید.
نام فارسی: سوسك چوبخوار خزر
نام لاتین: Parandra caspica
Coleoptera/Cerambycidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: استانهای شمالی كشور با اهمیت اقتصادی زیاد
میزبانها: بلوط، راش، ممرز، توسكا، لیلكی، اقاقیا، صنوبر، بید، زبان گنجشك
شكل شناسی: حشره كامل سوسكی به طول20-25 میلیمتر و به رنگ قهوه ای براق است. شاخكها كوتاه و آرواره ها رشدكرده و كاملاً مشخص هستند.
زیست شناسی: حشرات ماده اوایل تابستان پس از جفتگیری تخمهای خود را در شكاف درختان قرار می دهند. لاروهای جوان ابتدا از قسمت پوست تغدیه كرده و سپس به ناحیه چوب وارد میشوند و بدین ترتیب دالانهایی به طول نیم و گاهی یك متر در داخل چوب حفر میكنند. دوره زندگی این حشره حدود سه سال طول میكشد.
نام فارسی: پروانه خراط درختان جنگلی (كرم جگری)
نام لاتین: Cossus cossus
Lepidoptera/Cossidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: اكثر نقاط كشور
آفات مهم گیاهان فضای سبز
میزبانها: عده ای از درختان جنگلی از جمله افرا، صنوبر، بید، بلوط، توسكا، زبان گنجشك، راش و شاه بلوط و تعدادی از درختان میوه
شكل شناسی: عرض پروانه با بالهای باز 55-82 میلیمتر است. رنگ عمومی بالها خاكستری مایل به قهوه ای روشن با تعدادی خطوط عرضی روشن موجدار روی بالهای جلویی می باشد. بالهای زیرین در محل اتصال به بدن دارای كر كهای ریز فراوانی هستند. بدن حجیم و پوشیده از كرك است. رنگ قسمت پشتی لاروهای جوان ارغوانی متمایل به جگری كمرنگ است، در حالی كه در لاروهای مسنتر به قرمز مایل به قهوه ای میگراید. نواحی جانبی و زیری بدن لارو زرد رنگ میباشد. شفیره به رنگ قهوه ای تیره بوده و در قسمت پشتی آن ردیفهایی عرضی از برجستگیهای كوچك و سخت وجود .( دارند.
حشره كامل و لارو پروانه كرم جگری
زیست شناسی: این حشره هر دو سال یك نسل دارد. لارو از چوب تغذیه كرده و فضولات نارنجی رنگ خود را به شكل دانه های تسبیح به هم چسبیده و یا جدا از هم از سوراخ های خروجی بیرون می ریزد كه در پای درخت جمع می شود. شفیره در پایان دوره شفیرگی خود را به دهانه خروجی دالان تغذیه رسانده و پوسته خود را در دهانه سوراخ باقی می گذارد. حشرات كامل در خرداد یا تیر ماه ظاهر شده و پروانه ماده پس از جفت گیری تخم های خود را به صورت دست های در شكا فهای پوست تنه م یگذارد تا لاروها بتوانند به سهولت وارد چوب گردند. لاروها پس از تكامل برای شفیره شدن به نزدیكی پوست آمده و در آنجا تشكیل پیله میدهند. این شفیرگی در نزدیكی طوقه درخت در یك لانه گلی انجام می شود.
كنترل: بریدن شاخه های آلوده و سوزاندن آنها در كاهش جمعیت آفت نقش بسزایی دارد. در ضمن می توان خاك اره درون سوراخ لاروی را تمیز كرد و از خمیر لاروكش آنتیتارلو و یا قرصهای سمی فستوكسین و یا نفتالین داخل آن استفاده كرد. با فروبردن مفتولی در داخل سوراخ لاروی نیز لارو به صورت مكانیكی كشته میشود.
