نارون
Ulmus
Ulmaceae
نارون یكی از درختان غالب فضای سبز در مناطق مختلف ایران است. نارون درختی خزان كننده یا نیمه همیشه سبز است. سه گونه نارون در ایران وجود دارد كه در جنگل های مرطوب ونواحی استپی می روید. درختی است نورپسند و به سایه نابردبار كه ارتفاعش به 30 متر می رسد. اوجا (U. Carpinifolia) درختی دارای رشد زیاد وتاج مخروطی شكل می باشد. نارون چتری با نام U.carpinifolia var. Umbraculifera است با قامت متوسط كه رشد آن نسبت به اوجا كمتر است و در باغ های ایران به عنوان درخت سایه افكن نیز به وفور نارون مجنون glabra كاشته می شود. از نارون در فضای سبز به عنوان درخت خیابانی استفاده می شود.
آفات مكنده
نام فارسی: شته نارون
نام لاتین: Tinocallis platani
نام راسته و خانواده: Homoptera/Aphididae
مناطق انتشار: در اغلب مناطقی كه نارون وجود دارد
میزبانها: نارون
شكل شناسی: فرم بیبال این شته سبز لیمویی با لكه های سیاه در قسمت شكم است. در فرم بالدار آن سر و قفسه سینه سیاه و شكم سبز لیمویی همراه با لكه های سیاه رنگ میباشد.
زیست شناسی: در شرایط آب و هوایی مناطقی مانند اصفهان جمعیت شته از اواسط فروردین تا اواسط خرداد روند افزایشی دارد. اوایل خرداد اوج ظهور شته ها و بهترین زمان فعالیت آنها میباشد و پس از آن به طور ناگهانی جمعیت شته كاهش مییابد. مجدداً در اواخر تابستان جمعیت نسبتاً زیادی از آن مشاهده می شود.
نحوه خسارت: شته نارون در سطح تحتانی برگها فعالیت دارد و با مكیدن شیره گیاهی باعث ضعف درخت و خزان زودرس برگها میگردد. به علاوه با ایجاد ترشحات شیرهای فراوان و رشد قارچهای ساپروفیت عمل فتوسنتز مختل میشود. در مناطق شهری ریزش ترشحات بسیار زیاد شته ها در پیاده روها و حاشیه خیابان، مشكلاتی را برای عابرین ایجاد می كند.
كنترل: جهت مبارزه شیمیایی میتوان تاج درختان نارون آلوده را با سموم تماسی - سیستمیك شته كش نظیر ایمیداكلوپراید (كنفیدور)، استامیپراید (موسپیلان) و یا اكسیدیمتونمتیل (متاسیستوكس) محلولپاشی كرد. حذف پاجوشها نیز در كاهش جمعیت این آفت نقش بسزایی دارد. در مدیریت مبارزه با شته ها تشخیص سریع، سرعت عمل و انجام عملیات مبارزه قبل از تشكیل كلنی و سمپاشی موضعی قسمتهای آلوده حائز اهمیت است.
یك گونه دیگر از این جنس شته به نام Tinocalis saltans نیز روی برگ درختان نارون فعالیت دارد و در استانهای مركزی كشور انتشار دارد.
نام فارسی: شته گالزای سیبی نارون
نام لاتین: Eriosoma lanuginosum
Homoptera/Pemphigidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: اكثر استانهای شمالی و مركزی كشور
میزبانها: نارون و گلابی
زیست شناسی: درخت نارون در واقع میزبان اولیه آن بوده و میزبان دومش گلابی است و شته به طور متناوب روی این دو نوع درخت فعالیت دارد. شته مؤسس در بهار از تخم خارج شده و به طرف جوانه درختان نارون كه در حال باز شدن است، حركت می كند. سپس از شیره آن تغذیه نموده و بالاخره جوانه را به یك گال تبدیل می كند در داخل گال شته های زنده زای بدون بال وجود داردكه با پاره كردن گال می توان آنها را مشاهده كرد. در بهار شته های بالدار ظاهر شده كه به طرف درختان گلابی مهاجرت كرده و روی ریشه آنها به صورت زنده زا و بیبال نسلهایی میگذرانند. سپس در پاییز شت ههای بالدار از روی ریشه گلابی به طرف درختان نارون مجدداً برگشته و در آنجا افراد نر و ماده ظاهر میشوند. شته ماده پس از جفتگیری روی تنه درختان نارون تخمریزی كرده و زندگی زمستانی شته بدین ترتیب می گذرد.
نحوه خسارت: شته مزبور در نارون روی برگهای انتهایی ایجاد گال های قرمز رنگ مودار می كند و در مورد گلابی روی طوقه و یا ریشه به سر می برد.
كنترل: جهت مبارزه شیمیایی میتوان درختان نارون را اوایل بهار زمانی كه گالها تازه تشكیل شده اند و یا حتی قبل از تشكیل گالها با یكی از سموم تماسی- سیستمیك شته كش نظیر ایمیداكلوپراید (كنفیدور) سمپاشی كرد.
گال ایجاد شده توسط شته گالزای سیبی نارون
نام فارسی: شته گالزای نارون
نام لاتین: Eriosoma ulmi
Homoptera/Pemphigidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام نواحی كشور
میزبانها: نارون و یك نوع انگورفرنگی Ribes
شكل شناسی: این شته خاكستری رنگ و توسط ماده مومی سفید یا آبی رنگ محاصره شده است، بدن نیز
پوشیده از ورق ههای مومی میباشد.
زیست شناسی: در بهار شته های زنده زا و بیبال از تخم های زمستانه كه روی پوست تنه نارون بوده به وجود می آیند و به طرف جوانه ها رفته و از شیره برگهای جوان می مكند. سپس شته های بالدار زنده زا از روی نارون به طرف انگور فرنگی مهاجرت كرده و پس از افتادن در خاك روی ریشه این گیاه زندگی میكنند. در پاییز شته ها از روی ریشه گیاه مزبور به طرف نارون مراجعت نموده و پس از ظهور افراد نر و ماده حشره ماده تخم های خود را روی تنه نارون می گذارد. در ایران احتمال دارد كه میزبان دوم شته گیاه دیگری باشد، زیرا در مناطق آلوده انگورفرنگی چندان وجود ندارد.
نحوه خسارت: با تغذیه شته از شیره برگهای جوان برگ لوله، تاولی و كلفت شده، ابتدا بی رنگ و بالاخره قرمز یا خاكستری می گردد.
گالهای ایجاد شده توسط شته گالزای نارون
نام فارسی: شته ریشه غلات
نام لاتین: Tetraneura ulmi
Homoptera/Pemphigidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: استانهای شمالی و مركزی كشور
میزبانها: نارون و گندمیان
شكل شناسی: این شته تقریباً گرد و به رنگ زرد نارنجی است.
زیست شناسی: میزبان اول این شته نارون بوده كه روی برگها ایجاد گال میكند. میزبان دوم این آفت گندمیان میباشد كه روی ریشه آنها به سر میبرد. این شته زمستان را به صورت تخم در شكاف تنه درختان نارون به سر برده، در اوایل بهار تخمها تفریخ شده و شته های حاصله به طرف برگ رفته و در سطح فوقانی برگ یك گال به اندازه فندق ایجاد میكنند. سطح گال صاف، دارای دو زایده، سبز رنگ همراه با قسمت جگری رنگ است. اواسط تابستان گالها باز شده و شته های زنده زا و بالدار داخل آن به طرف میزبان ثانوی خود مهاجرت میكنند. در پاییز مجدداً شته ها روی نارون برگشته و به صورت تخم زمستانگذرانی می كنند.
گال ایجاد شده توسط شته T. ulmi
نام فارسی:
نام لاتین: Tetraneura coerulescens
Homoptera/Pemphigidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: استانهای مركزی
میزبانها: نارون
این شته گالزا بوده و روی برگهای درختان نارون ایجاد گال مینماید
شكل شته های بالدار و گال ایجاد شده توسط این گونه شته T. coerulescens
: -6-1-1 نام فارسی:
نام لاتین: Katenbachiella pallida
Homoptera/Pemphigidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: استانهای شمالی و مركزی كشور
میزبانها: نارون و گیاهان خانواده لابیاسه
شكل شناسی: شته های ماده بالدار بیضوی زرد رنگ و پوشیده از پودر سفید رنگی هستند كه پس از آن به رنگ قهوه ای تیره، سیاه و یا سبز درمی آیند. این شته به دو صورت ماده های زنده زای بی بال و افراد بالدار فعالیت دارد.
زیست شناسی: شته مزبور قسمتی از دوره زندگی خود را روی میزبانهای دیگری از خانواده لابیاسه به سر میبرد كه میزبانهای واسطه شته نامیده میشوند. در اوایل بهار با تغذیه شته از رگبرگها روی هر دو سطح برگ نارون گالهای گرد و زیادی تشكیل میگردد. این گالها ابتدا به رنگ سبز روشن و پوشیده از موهای ریزی میباشند. گالها در اوایل تابستان تركیده و در سطح فوقانی برگ دهانه ستاره ای شكل باز شده و شته های بالدار خارج شده و به طرف میزبانهای ثانویه خود مهاجرت میكنند.
نام فارسی: سوسك شاخك بلند بلوط
نام لاتین: Cerambyx cerdo
Coleoptera/Cerambycidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: نواحی شمالی كشور و احتمالاً بعضی از مناطق دیگر
میزبانها: بلوط، بید، راش، ممرز، نارون، گردو، ملچ و شاه بلوط
شكل شناسی: حشره كامل سوسك شاخك درازی به طول30-55 میلیمتر با بالپوش های قهوه ای متمایل به سیاه و در انتها روشن است. پیشگرده مجهز به یك جفت خار میباشد. تخم های حشره زرد و لارو پس از سه سال رشد و نمو به طول 90-70 میلیمتر و زرد رنگ است.
زیست شناسی: حشرات كامل از اواخر بهار تا اوایل پاییز ظاهر می شوند و فعالیت آنها بیشتر در هنگام روز بالاخص ظهر و بعد از ظهر می باشد. حشره ماده تخم های خود را به صورت انفرادی در درز و شكاف تنه و شاخه های درختان میزبان قرار می دهد. پس از تفریخ تخم لاروهای جوان وارد پوست و تنه شده و به تغذیه از چوب می پردازند. دوران لاروی تا سه سال ادامه دارد و در سال سوم لارو در یك كانال قلاب مانند تبدیل به شفیره می شود. حشره كامل داخل پوسته شفیرگی زمستانگذرانی كرده و در بهار سال بعد بیرون می آید. دوره زندگی سوسك ها نسبتاً طولاني بوده، حدود 8-9 ماه را در حالت دیاپوز سپری كرده و فقط 30-70 روز فعالیت دارند.
از راست به چپ: حشره كامل نر و ماده سوسك شاخك بلند بلوط
نام فارسی:
نام لاتین: Megopis scabricornis
Coleoptera/Cerambycidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: استانهای شمالی، شمال غرب، فارس، همدان و مركزی
میزبانها: نارون، افرا، راش، بلوط، صنوبر، چنار، اقاقیا، بید، گردو و زبان گنجشك
شكل شناسی: حشره كامل سوسكی به طول 30-40 میلیمتر، به رنگ قرمز مایل به زرد یا قهوه ای و دارای چهار خط طولی برجسته روی بالپوشها است. شاخكها در حشره نر دندانهای و نسبتاً بلند، در صورتیكه در حشره ماده بدون دندانه و كوتاه است.
زیست شناسی: حشرات كامل اوایل یا اواسط تابستان پرواز كرده و در شكاف تنه درختان میزبان تخم گذاری مینمایند.
M. scabricornis حشرات كامل و لارو
Scolytus scolytus نام لاتین:
نام فارسی: پوستخوار بزرگ نارون
Coleoptera/Scolytidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام مناطق كشور
میزبانها: نارون، سنجد، زبان گنجشك، ممرز و آزاد
شكل شناسی: حشره كامل سوسكی به طول 3- 6 میلیمتر با سر و پیشگرده سیاه، پیشانی پوشیده از موهای كوتاه و بالپوشهای قهوه ای مایل به قرمز و بزرگترین پوستخوار میباشد.
زیست شناسی: دالان مادری یك طرفه طولی و به طول 2-3 سانتیمتر است كه گاهی به 10 سانتیمتر نیز می رسد. دالان های لاروی عمود به دالان مادری و موازی همدیگرند. این آفت دو نسل در سال دارد.
نحوه خسارت: علاوه بر تغذیه لارو در زیر پوست حشره كامل ناقل عامل Ceratocystis ulmi اسپور قارچ بیماری مرگ هلندی نارون نیز می باشد. علائم خسارت این آفت وجود سوراخ های ته سنجاقی فراوان (سوراخهای خروجی حشرات كامل) در سطح پوست است كه از محل این سوراخها شیره گیاهی به صورت فتیله هایی خارج میگردد. در نهایت درختان مورد حمله توسط حشر ات پوستخوار ضعیف و خشك شده و آلودگی نیز به تدریج به سایر درختان سرایت مینماید.
دالانهای ایجاد شده زیر پوست درخت توسط پوستخوار بزرگ نارون
كنترل: رعایت اصول به زراعی و تقویت عمومی درختان در سلامت آنها از نظر آلودگی به سوسك پوستخوار اهمیت فراوان دارد. قطع سرشاخه ها و درختان خشكیده، هرس منظم درختان و حفظ سلامتی عمومی آنها با آبیاری و كوددهی منظم و صحیح به نحو قابل توجهی از میزان خسارت این آفت می كاهد. مبارزه شیمیایی با استفاده از سموم بادوام تماسی و گوارشی منحصراً علیه حشرات كامل و موقع ظهور آنها در نسل های مختلف انجام می پذیرد. بعضی متخصصین معتقدند می توان با سموم نفوذی قوی لاروها را در زیر پوست از بین برد.
البته مبارزه شیمیایی زمانی مؤثر خواهد بود كه اولاً با روشهای پیشگیریكننده (رعایت اصول بهزراعی) همراه باشد، زیرا در غیر اینصورت عوامل ضعف درخت به همان صورت سابق باقی مانده و این امكان وجود دارد كه حتی پس از كسب نتیجه رضایتبخش از سمپاشیها درختان ضعیف مجدداً و مكرراً مورد حمله این حشره قرار گیرند. آلودگی شدید مؤید آن است كه عامل و یا عوامل ضعف درختان در آن منطقه گسترش داشته و در آن صورت باید به فكر چاره های اساسی تری بود. در ضمن از گیاهان تله نیز جهت شكار انبوه حشرات كامل آفت میتوان استفاده كرد، بدین صورت كه شاخه های خشك به حالت تجمعی اطراف محل آلوده قرار داده شوند.
نام فارسی: پوستخوار كوچك نارون
نام لاتین: Scolytus multistriatus
Coleoptera/Scolytidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام مناطق كشور
میزبانها: نارون، راش، بلوط، ممرز و زبان گنجشك
شكل شناسی: حشره كامل به طول3-2 میلیمتر، به رنگ قهوه ای قرمز تا سیاه و دارای یك زائده در مفصل دوم زیر شكم است. لارو به طول سه میلیمتر، سفید با سر قهوه ای و بدون پا میباشد.
زیست شناسی: این حشره زمستان را به صورت لارو به سر برده و در سال دو نسل دارد. حشره ماده پس از جفتگیری140-80 عدد تخم در طرفین دالان مادری قرار میدهد.
حشره كامل، لارو و دالانهای ایجاد شده توسط پوستخوار كوچك نارون
نام فارسی: سوسك چوبخوار درختان
نام لاتین: Melanophila picta
Coleoptera/Buprestidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام مناطق كشور
میزبانها: بید، زبان گنجشك، صنوبر و نارون
شكل شناسی: حشره كامل سوسك كوچكی به طول10-12 میلیمتر، به رنگ سیاه مات و روی هر یك از بالپوشها دا رای 5-6 لکه زرد است. لارو حشره سفید، بدون پا و قسمت جلویی بدنش متورم باشد.
حشره كامل M. Picta
زیست شناسی: این آفت زمستان را به صورت لارو در ناحیه چوب و زیر پوست درختان به سر می برد. دراواخر بهار حشرات كامل ظاهر شده و در ساعات گرم و آفتابی فعالیت كرده و پس از جفتگیری تخم های خود را اواخر تیر ماه روی شاخه ها و شكاف چوب قرار میدهند. دوره لاروی حشره دو سال طول می كشد و لارو داخل چوب دالانهای نامنظمی ایجاد میكند.
نحوه خسارت: لارو این سوسك از تنه و ناحیه كامبیوم درختان میزبان تغذیه میكند. حمله آفت روی درختان گاهی به قدری شدید است كه صدها سوراخ خروجی حشره كامل روی تنه درخت دیده میشود. درخت های جوان بر اثر حمله آفت اغلب خشك شده و از بین میروند، در حالیكه درختان كهن مقاومت نموده و ضعیف و ناتوان میگردند.
كنترل: درختان آفت زده معمولاً كانون آلودگی بوده و باید اینگونه درختان را برید و سوزانید. سمپاشی روی حشرات كامل در زمان تخمریزی نیز میتواند مؤثر باشد.
كنه ها
نام فارسی: كنه دونقطه ای
نام لاتین: Tetranychus urticae
Acari/Tetranychidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: تمام مناطق كشور با اهمیت اقتصادی زیاد
میزبانها: بسیار پلیفاژ
شكل شناسی: كنه كامل بیضی شكل و به طول0.4 تا 0.5 میلیمتر است. كنه در بهار سفید مایل به زرد و در تابستان و زمستان به رنگ قرمز نارنجی درمی آید. كنه های نر كوچكتر هستند. روی پشت بدن این جانور دو نقطه دیده میشود كه بدین جهت به آن كنه دونقطه ای می گویند. پوره های كنه كروی شكل، زرد رنگ و دارای سه جفت پا هستند.
كنه دو نقطه ای
زیست شناسی: كنه دونقطه ای زمستان را به شكل ماده بالغ و به رنگ قرمز مایل به قهوه ای در شكاف درختان و زیر كلوخه ها و یا زیر كاه و كلش و برگ های افتاده به حالت دیاپوز می گذراند. در اوایل بهار كنه های ماده پس از كمی تغذیه و تنیدن تار در پشت برگ ها تخم ریزی می كنند. دوره رشد و نمو و فعالیت كنه ها بستگی كامل به درجه حرارت و رطوبت دارد، معمولاً در فصل بهار به لحاظ خنك بودن هوا، شرایط برای فعالیت كنه ها نامساعد و برعكس از اواخر بهار و اوایل تابستان كه هوا گرم و خشك و شرایط مساعد میگردد، فعالیت و خسارتزایی این آفت روی گیاهان میزبان افزایش مییابد. این كنه ها به صورت دخترزایی و دوجنسی تولید مثل می كنند. از تخم ابتدا كنه ای با سه جفت پا ظاهر می شود كه اصطلاحاً به آن لارو گفته می شود. سپس با پوست اندازی به نمف اول و با پوست اندازی بعدی به نمف دوم و در نهایت به كنه كامل تبدیل می شود. دوره زندگی یك نسل كامل 15- 22 روز طول میكشد و بدین ترتیب آفت دارای نسل های متعددی در طول سال است.
نحوه خسارت: كنه ها اغلب در سطح زیرین برگها فعالیت كرده و به دلیل دارا بودن قطعات دهانی از نوع برنده- مكنده، ابتدا نسج گیاه را پاره نموده و پس از خروج شیره نباتی از آن تغذیه میكنند. سلول های محل آسیب دیده از بین رفته و در نتیجه نفوذ هوا به داخل پارانشیم، لكه های رنگ پریده روی سطح برگ ایجاد می شود. بر اثر فعالیت آفت و ایجاد تارهای عنكبوتی، شاخه و برگ گیاه حالت گردآلود گرفته و به شدت از زیبایی گیاه میزبان كاسته میشود. در صورت عدم مبارزه به موقع، گیاه به مرحله خشكیدگی كامل نیز می رسد.
كنترل: در مراحل اولیه آلودگی میتوان با شستشوی گیاه به وسیله آب و مایع شوینده معمولی یا صابون پتاسیم با این آفت مبارزه كرد، ولی در تراكم شدید كنه، با استفاده از سموم كنهكش اختصاصی نظیر آبامكتین (ورتیمك)، هگزیتیازوكس (نیسورون)، آمیتراز (مایتاك)، فنازاكوئین (پراید )، فن پیروكسی میت (ارتوس )، پروپارژیت (امایت)، بروموپروپیلات (نئورون)، تترادیفون (تدیون) و غیره اقدام به مبارزه شیمیایی نمود. نكته مهم در خصوص كنترل این آفت، شروع عملیات مبارزه بلافاصله پس از مشاهده اولین علائم آلودگی هر 15 روز یكبار می باشد. ضمناً شستشوی گونه های گیاهی حساس تأثیر قابل ملاحظه ای در كاهش جمعیت آفت و میزان سم مصرفی دارد.
نام فارسی: كنه قرمز اروپایی
نام لاتین: Panonychus ulmi
Acari/Tetranychidae : نام راسته و خانواده
مناطق انتشار: استانهای شمالی و غربی كشور
میزبانها: درختان جنگلی نظیر افرا، بلوط، اقاقیا، بید، نمدار و نارون و تعدادی از درختان میوه
شكل شناسی: كنه ماده بالغ دارای بدنی تخم مرغی و به رنگ قرمز یا قهوه ای میباشد. قسمت پشتی جانور كاملاً برآمده و قوسی شكل با هفت ردیف برجستگی كوچك سفید رنگ عرضی است. كنه های نر برخلاف ماده ها كشیده و عاری از نقاط برجسته در پشت میباشند. پوره های نوزاد به رنگ زرد لیمویی تا نارنجی روشن هستند و بعد از تغذیه به رنگ قرمز تا قهوه ای در می آیند.
كنه قرمز اروپایی و دستجات تخم آن
زیست شناسی: این كنه در منطقه گرگان و گنبد سالیانه11-12 نسل دارد و زمستان را به صورت تخم روی شاخه ها و خصوصاً در اطراف جوانه ها به سر میبرد. این تخمها كه اصطلاحاً تخمهای زمستانه نامیده می شوند، حالت دیاپوز جانور را تشكیل میدهند. تخمریزی بیشتر روی شاخه ها بخصوص در محل اتصال شاخه های جوان به شاخه های پیر صورت میگیرد. در این مكانها توده های تخم رنگ قرمزی به شاخه می دهند. همراه تخمهای زمستانه تعدادی تخم تابستانه نیز روی شاخه ها گذارده شده كه قبل از زمستان تفریخ می گردند. رنگ تخمهای زمستانی كمی تیرهتر از تخمهای تابستانی میباشد. از تفریخ تخمهای زمستانه به طوركلی افراد ماده ظاهر میشوند كه به روش دخترزایی تخمریزی و تولیدمثل نموده و نسل حاصله از آن را كلاً افراد نر تشكیل میدهند كه با مادههای تفریخ شده از سریهای بعدی جفتگیری مینمایند. در نسل دوم در اوایل كنه های نر ظاهر شده و بعداً افراد نر و ماده توأماً به وجود میآیند. كنترل: بهترین زمان مبارزه شیمیایی موقعی است كه درختان خزان كرده و متوسط درجه حرارت روزانه بالای ده درجه سلسیوس باشد كه از روغنهای زمستانه نظیر روغن ولك استفاده می گردد. سم پاشی بهاره و تابستانه توسط سموم كنهكش امایت و پروپال نیز مؤثر بوده است.
