گیاهان مقاوم به سرما و مناسب برای اقلیم سرد

از ویژگی های این اقلیم برودت شدید هوا درفصل زمستان ومناسب بودن آن درتابستان است در گرمترین ماههای سال هوای داخل فضاها به خودی خودمناسب بوده و نیازی به استفاده از وسایل خنک کننده نمی باشد. در این اقلیم بهتر است ساختمان به منظور دریافت حداکثر انرژی گرمایی خورشید، در طول سال در جهتی قرار بگیرد که بادهای سرد زمستانی تأثیر خنک کنندگی کمتری بر روی ساختمان داشته باشد.

از سـوزنی برگ همیشه سبز، در این اقلیم بیشتر اسـتفاده می شود. کاشت درختان در این اقلیم باید به گونه ای باشد، که مانع نفوذ تابش آفتاب به داخل ساختمان نشود. مثلا درختهای خزان دار، مانند پیچک و مو در حالیکه در مواقع مورد نیاز سایه ایجاد می نمایند در فصل سرد که فاقد برگ هستند امکان نفوذ آفتاب را فراهم می سازند.

1  ) درختان مقاوم به سرما:   کاج ها – ماگنولیا – سروها - سدرها – نخلهای سردسیری

2) درختچه های مقاوم به سرما: زرشک -  شیر خشت - طاووسی- پیروکانتا - شمشاد - برگ نو - سرو خزنده – خرزهره – یوکا - فونیکس یا نخل زینتی - یاس هلندی - "شبه سرو فری" (Scheinzypresse) و "ارس خزنده" (Wacholderstrauch) – آگاو – یاس چمپا

3) گلهای مقاوم به سرما: کلماتیس – هدرا هلیکس- شب بو معمولی – نرگس – شمعدانی

4) درختچه های مناسب برای خاکهای سرد: زرشک - شیر خشت - میخک هندی – کاملیا

گونه های مقاوم به یخبندان:

Acer Gleditsia, Fraxinus Americana, Eucalyptus cinera, Buergerianum, Pyracantha angustifolia, Platanus x acerifolia, Nyssa sylvatica, triacanthos, Ginko biloba, Cupressus torulosa, Crataegus crus-galli,Quercus palustris, Thuja plicata, Pinus halepensis, Cedrus deodara, Zelkova serrata

سرمازدگی و سرما

پدیده سرمازدگی و یخبندان و خسارتهای ناشی از آن، نه فقط در كشور ما، بلكه در اكثر كشورهای جهان وجود دارد و غالباً با پیشبینی به موقع و دقیق زمان وقوع آن، میتوان با به كارگیری شیوه های مقابله با این پدیده جوی، خسارات آن را به حداقل میـزان ممكن رساند.

از نظر فنی، رویداد تشكیل كریستالهای نازك یخ، روی سطوحی كه درجه حرارت آنها زیرصفر و درجه حرارت لایه هوای بالای این سطوح، به نقطه شبنم ( یخبندان) رسیده باشد، « یخبندان» مینامند.

ولی در هواشناسی كشاورزی، یخبندان به رویـدادی گفته میشود كه درجات پایین حرارت، سبب خسارت به بافتهای گیاهی شده و موجب ضایع شدن كـم و بـیش انـدامهـای گیـاهی میشود.

 انواع سرما و یخبندان

یخبندانها به دو نوع عمده تقسیم میشوند: یخبندان تشعشعی و یخبندان انتقالی یا جابه جایی.

یخبندان انتقالی- یخبندان انتقالی، عبارت است از: عبور یك جبهه هوای سرد از بالای یك منطقه بـا درجـه حـرارت بـسیار پایین یا زیر درجه حرارت بحرانی كه برای محصول خاصی در آن منطقه وجود دارد.

یخبندان تشعشعی- در این نوع یخبندان، سطح خاك و گیاه در اثر تشعشع خالص منفی، سردتر از هوا میشـود. هـوا نیـز، در اثـر برخورد با این سطح، سردتر و در نتیجه، با از دست دادن حرارت، به سطوح سرد و متراكم تبدیل میشود. در این حالت، هـوای سـرد، در سطح زمین باقی می ماند و تحت شرایط پایدار، ایجاد یخبندان تشعشعی میكند.

به طور كلی، گیاهان به دو طریق زیر، از یخبندان آسیب می بینند:

1 .درون سلولی

2 .برون سلولی

1 . یخبندان درون سلولی - خیلی سریع صورت میپذیرد و منجر به تشكیل كریستالهای یخ در داخل سلولها میشود.

2 . یخبندان برون سلولی - از آن جا كه در طبیعت، اختلاف درجه حرارت، بین سلول گیاهی و هـوا، بـیش از چنـد درجـه نیـست ، بنابراین، یخبندان، همیشه در فضاهای بین سلولی به وقوع میپیوندد و معمولاً رطوبت بین سلولی را منجمد میكند.

علل خسارت یخبندان

طبق آخرین تئوریهای ارایه شده، علل خسارت یخبندان، به شرح زیر است:

1 .بیرون ریختن آب از سلولها به داخل فضای بین سلولی و در نتیجه، از دست دادن قابلیت ارتجاعی پروتوپلاسم، كـه موجـب شكنندگی آنها میشود.

2 .حجیم شدن كریستال یخ، به پروتوپلاسمی كه قابلیت ارتجاعیاش را از دست داده است، خسارت میزند، به طوری كه بعـد از آب شدن یخها، پروتوپلاسم نمیتواند همراه جدار سلولی، منبسط شود و به اندازه شكل اولیهی خود در آید.

بارزترین علامت یخزدگی قابل مشاهدهی گیاه، در صبح زود، بعد از یخبندان، به شرح زیر است:

برگهای خسارت دیده، رنگی سبز تیره و ظاهری «خیس خورده» دارند؛ مانند آن است كه آنها را در روغن جوشـان فـرو بـرده باشند. در طی روز بعد، برگها به تدریج شروع به ریزش میكنند و در بعضی از گونه ها، برگها پیچ خوردگی پیدا میكنند. این وضعیت، در شاخه های جوان نیز مشاهده میشود. در پارهای از مواقع، ممكن است كه شاخ و برگ سرمازده، چند روز تا یك هفتـه، روی گیـاه باقی بمانند و سپس، به تدریج زرد و خشك شوند و بریزند.

اگر خسارت، شدید نباشد یا تمام سطح برگ را فرا نگرفته باشد، برگ روی درخت، باقی میماند و خسارت جبران میشود.

یكی دیگر از صدماتی كه با خسارت یخبندان، همراه است: «آفتاب سوختگی» است. این آفتاب سوختگی، خاص تنه اسـت اغلـب در قسمت جنوبی غربی درختان دیده میشود. حتی الامكان، پوشاندن این قسمت از تنهی درختان، به هر روش ممكن، مـیتوانـد بـه كاهش اثرات سرمازدگی كمك كند.

پیشبینی یخبندان و سرما

مراجعه به سایتهای معتبر هواشناسی و استفاده از پیش بینی ها برای آماده شدن مقابل خطرات احتمالی، امـری ضـروری بـرای كارشناسان كشاورزی است. با توجه به حجم زیاد مطالب در این دستورالعمل، از توضیح بیش در این زمینه، خودداری شده است.

حفاظت گیاهان از سرمازدگی، عمدتاً به دو بخش عمده تقسیم میشود:

1 .روشهای حفاظت فعال.

2 .روشهای حفاظت غیرفعال.

روشهای فعال حفاظت- این روشها، حفاظت به وسیله بخاری، حفاظت به وسیلهی ماشینهای مولد باد، حفاظت به وسیله غرق آب كردن و حفاظت به وسیله آبیاری بارانی را شامل میشوند.

روشهای غیرفعال حفاظت– این روشها شامل: انتخاب اراضی مناسب كشت، خاكهای مناسب، ارقام مناسب و انجام عملیـات

به زراعی (تغذیه، عملیات خاكی، بادشكن و تقویت سلامتی گیاه) هستند.

عملیات حفاظتی بعد از وقوع یخبندان

بعد از وقوع یخبندان، اگر تمهیداتی در جهت جلوگیری یا كاهش خسارت آن ، اندیشیده نشود، ضرر و زیان حاصـل از وقـوع ایـن پدیده به محصولات كشاورزی، به ویژه از نوع حساس آن، حتمی و غیر قابل اجتناب است، ولی بـا اقـداماتی، مـیتـوان بعـد از وقـوع یخبندان و تا حد زیادی، گیاهان را از تحمل خسارت بیشتر و عواقب آن، محافظت كرد. جمع آوری بافتهای خشك شده و یخزده گیاهان، بلافاصله بعد از ایجاد خسارت یخبندان، ضدعفونی محل بریدگیهـا و زخـم درختـان بـا اسـتفاده از خمیرهـای قـارچكـش، خودداری از مصرف بیرویه كودهای ازته، از اقداماتی است كه میتوانند بعد از وقوع سرما و یخبندان، موثر واقع شوند.

به طوركلی، روشهای غیرفعال((Passive یا درازمدت، در كشور ما به سادگی قابل انجام است. ایـن روشهـا كـه قبـل از وقـوع یخبندان در مناطق مختلف صورت میپذیرد، میتوانند در كاهش خسارتهای ناشی از این پدیدهی مخرب و زیانآور، بسیار موثر واقع شوند.

در روشهای كوتاه مدت یا فعال ((Active ،نیاز به صرف انرژی است؛ مانند: استفاده از انرژی بخاریها، ماشینهـای مولـد بـاد، آبیاری بارانی و غیره كه در شب یخبندان، جایگزین انرژی تلف شده در مزرعه یا باغ میشوند.

هنوز در كشور ما، روشهای فعال، به حد زیادی به كار گرفته نشده اند و معمولاً كمبود نیروی انسانی در شبهای سرد و هنگامی كه همه میخواهند كارگران را برای روشن كردن بخاریها استخدام كنند، وجود دارد.

علاوه بر این، روشهای غیرفعال را میتوان در زمان مناسب و با هزینه های كمتری به كار گرفت. بعضی از عملیات مبتنی بـرایند روشها، مانند: كود دادن و پاشیدن مواد بالنفسه، عملیات مطلوبی برای كشاورزی محسوب میشوند و بعضی از عملیات بهزراعی نیز، بدون توجه به جنبه های حفاظتی گیاهان از سرمازدگی، به منظور بهبود وضع محصول، ضروری است. امتیاز دیگر كـاربرد روشهـای غیرفعال، این است كه اثرات حفاظتی آن، روی هم، باعث افزایش مقاومت گیاه در مقابل سرمازدگی میشود؛ برای مثال، خوب عمـل آوردن خاك، سبب میشود كه درجه ی حرارتهای شبانه افزایش یابد، در حالی كه پایه های مقاوم درجه حـرارت بحرانـی را پـایین می آورد و تركیب این دو، حاوی اثری است كه هیچ كدام از آنها به تنهایی ندارند.

به طور كلی، باید توجه داشت: به كارگیری روشهای فعال، میتوانند افزاینده اثر روشهای غیرفعال باشند. بنابر این، نباید تصور شود كه این روشها را میتوان به جای یكدیگر به كار برد. همانطور كه گفته شد تركیب این دو روش، حفاظ مطمئنتر و قویتـری برای گیاهان ایجاد خواهد كرد.