نامهای متداول: خوج، گلابی اروپایی، گلابی وحشی، اربه، سنگ اربو، گلابی جنگلی، تلکا (در گویش مازندرانی)

نام انگلیسی:

نام علمی: Pyrus boissieriana

خانواده: گل سرخیانRosaceae

گل: گل آذین خوج اغلب سفید و داخل کاسبرگ های کوچک و مثلثی آن  کمی سرخ می باشد.

شکل گل: گلها  به صورت خوشه ای شکوفه میدهند و طول پا یه گل به سه تا 5 سانتی متر می رسد.

میوه خوج:

میوه خوج گرد و ساختار آن کاملا شبیه گلابی است با این وجود که اندازه آن کوچکتر از گلابی می باشد و بر روی پایه ای به طول سه  تا 5 سانتی متر قرار دارد. میوه خوج دارای ۵ خانه در محل هسته و هر خانه دارای یک یا دو دانه با درون بر غضروفی و میان‌بر گوشتی همراه با توده‌های مقاوم اسکلروزی میباشد.

فصل برداشت میوه: اواخر شهریور و اوایل پاییز می رسد.

اندازه درخت: ارتفاع نهایی حدود ۵ تا 8 متر (بسته به شرایط محیط و نژاد)

فصل گلدهی: اواخر اردیبهشت تا خرداد ماه

برگ: برگ آن تخم مرغی گرد و یا تقریباً قلبی است. روی برگ صاف و براق است و پشت برگهای جوان با افزایش عمر کم کم صاف می گردد و دارای رنگ سبز روشن  متمایل به خاکستری می باشد و طول پهنک 6-4 سانتی متر و طول دمبرگ تقریباً سه تا هفت سانتیمتر است.

تنه و چوب: از پوسته های به رنگ قهوه ای تا خاکستری تیره پوشیده شده است و تقریبا زبر و شیار دار است.

توضیحات در مورد گیاه خوج:

خوج مادر گلابي‌هاي بومي ايران است و همچنین در برخی منابع آلمانی موطن اصلی گلابی را کوههای البرز ذکر کرده اند.

نامهای محلی آن در مناطق مختلف از شمال ایران عبارتست از آرموت (در ارسباران)، خرس آرموت (در طوالش)، آمبرو (در شفارود)، همرو ( در ارتفاعات منجیل و هرزویل)، امرود (در دیلمان کلارستاق، کجور)، گال اربو یا سنگه اربو( در رامسر، تنکابن و لاهیجان)، سوتی و هم تولک (در نور)، تلکا و تکلو (در مازندران) و در  واقع نام تلکا نام همه گیر منطقه مازندران است .

گلابی اروپایی ‌که در شمال ایران می‌روید و استان‌های شمالی کشور‌ مانند گلستان، مازندران و گیلان(از گرگان تا آستارا) یکی از مراکز اصلی تنوع گلابی بومی شمال ایران (خوج) هستند.

 میوه‌ای است، سخت با طعم متمایل به ترشی و شیرینی و این روزها از بازار بسیار خوبی برخوردار شده است. اما معمولا باغات و درختان خوج در در این منطقه به صورت پراکنده است و اغلب در محوطه‌های خانه‌های قدیمی در شهرهای شمالی یافت می‌شود. گلابی‌های وحشی ایران دارای گونه های متعددی (12 گونه) است. خوج‌های شمال کشور به دلیل داشتن صفات کیفی مناسب‌ (ترد و آبدار بودن)، اخیراً در بازارهای میوه ایران بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند.

در سال‌های اخیر، در مناطق ساحلی و کوهپایه‌ای استان‌های گیلان و مازندران، به دلیل سرعت زیاد تغییرکاربری اراضی، نظیر ویلاسازی، بسیاری از ژنوتیپ‌های درختان میوه بومی شامل خوج، خرمالوی وحشی، ازگیل، انار ترش شمال و انار وحشی، بی آن که ازدیاد شوند، قطع شده و از بین رفته و گیاهان زینتی جایگزین آنها گردیده است. این موضوع نشان دهنده سرعت زیاد در از بین رفتن ذخایر ژنتیکی این درختان میوه بومی شمال ایران است.

هر میوه خوج آن به اندازه یک آلو و به رنگ زرد است و ظاهر و طعم متفاوت، اما بافت مشابه با گلابی یا همان امرود (شاه میوه) دارد و برخلاف گلابی به صورت خوشه‌ای بوده و هر هفت تا هشت عدد آن روی یک خوشه کنار هم می روید.

خاک مناسب برای خوج گلابی:

این نوع گلابی تحمل خوبی نسبت به خاک‌های قلیایی، خشکی و بیماری آتشک دارد.

ازدیاد و تکثیر:

بهترین روش تکثیر کاشت بذر در پاییز است و تا اواخر زمستان جوانه می زند. ذخیره دانه نیاز به 8_10 هفته قشربندی در دمای 1 درجه سانتی گراد دارد و باید در اوایل سال کاشته شود. دمای بالای 15 تا 20 درجه باعث میشه دانه به خواب پانویه برود. در سال اول نهال ها را در گلدان های جداگانه قرار دهید و در محیط گلخانه در محل نیم سایه بگذارید و در اوایل بهار یا تابستان گل می دهد.

23 ژنوتیپ خوج از مناطق رامسر، چابکسر، لاهیجان، ماسال و آبکنار (بندر انزلی) در استان های مازندران و گیلان شناسایی شده‌اند و تعدادی از آنها در یک باغ شخصی از طریق پیوند اسکنه روی پایه گلابی ازدیاد شدند تا به عنوان ذخیره ژنتیکی، حفظ و نگهداری شوند.

نیاز های نوری: آفتاب کامل. کمی سایه را هم تحمل میکند. همانند گلابی معمولی

دما و آب و هوای ایده آل: خوج درختی برگریز می‌باشد که در شرایط آب وهوایی مناطق سرد جهان، جایی که زمستان‌های سرد باعث برطرف شدن نیاز سرمایی زمستان آن می‌شود قابل پرورش و کشت است. و از این بابت همانند گلابی معمولی است.

کاربردهای خوج:

میوه‌ ای است با طعم ترش و شیرین که از آن مربا تهیه می‌کنند. از آن مربایی تهیه می کنند که خوردن آن با خامه و سرشیر بسیار مطلوب است.

چوب درخت گلابی محکم و با دوام بوده و در صنعت چوب استفاده می شود. در شمال ایران از چوب آن لوازم چوبی آشپزخانه ای مثل کچه و کترا و ظروف و لوازم چوبی با دوام ساخته میشد که این صنعت دستی اکنون رو به فراموشی است.

 از  فرآوری برگ درختان آن برای تهیه رنگ سنتی قهوه ای مایل به زرد استفاده می شود.

از نهال جوان آن به عنوان پایه گلابی در پیوند ارقام خوب و باغی استفاده می شود.

امکان استفاده از این گونه ارزشمند در برنامه ‌های اصلاحی به منظور تحمل به تنش‌های زنده و غیرزنده وجود دارد.

خواص دارویی و درمانی:

این میوه طبیعت سرد و خشک داشته و ملین مزاج و مقوی قلب، معده و کبد است. سرشار از ویتامین C بوده و تانن و پتاسیم آن پایین آورنده اسید اوریک و فشار خون بالا بوده و برای نقرسی ها مفید است.

کود دهی:

از دادن بیش از اندازه کود شیمیایی خود داری نمائید چون معمولا نیازی به این کار نیست اما در بعضی منابع کود شیمیایی را به اندازه زیر پیشنهاد کرده اند.

سولفات روی …  ۲۵۰ گرم

سولفات مس… ۱۰۰ گرم

سولفات پتاسیم…   1 کیلو گرم

کود حیوانی کاملا پوسیده…   ۵ الی ۱۰ کیلو گرم

سولفات منگنز   …     ۱۰۰ گرم

اسید بوریک   …      ۱۰۰ گرم

سولفات آمونیوم   …   ۱ کیلو گرم

هرس درخت خوج:

مانند سایر گیاهان، هرس درختان تازه کاشته شده برای سلامتی آنها لازم است. درختان  خوج را همانند گلابی را هر ساله در اوایل بهار، قبل از آغاز رشد سال جدید، هرس کنید.
 برای این کار ابتدا شاخه‌های مرده یا ناسالم و انتها‌ی آنها را قطع کنید. تنه اصلی و هر شاخه در ارتفاع را که با نردبان می‌توانید به میوه آن برسید، هرس کنید. مناطقی که رشد انبوه دارند را نیز هرس کنید. این کار باعث نفوذ نور و هوا برای افزایش سلامت و رشد درخت می‌شود. از طرفی این کار برای حفظ زیبایی ظاهری درخت بسیار خوب خواهد بود.

آبیاری:

این نوع گلابی تحمل خوبی نسبت خشکی دارد اما ابیاری منظم به رشد درخت و میوه کمک زیادی میکند.

آفات و بیمارها:

این نوع گلابی تحمل خوبی نسبت به خاک‌های قلیایی، خشکی و بیماری آتشک دارد.

آتشک یکی از بیماری‌های مهم و خطرناک درختان میوه دانه‌دار در جهان و نیز ایران است. این بیماری حتی اگر در برخی مناطق، انتشار کمی هم داشته باشد، خسارات سنگینی را به درختان تحمیل می‌کند.
خسارت این بیماری اصولاً متوجه خانواده گیاهان Rosaceae (درختان به، سیب، گلابی، گل سرخ، خوج و سایر گیاهان زینتی این تیره) است.
اولین نشانه‌ آشکار بیماری آتشک، سوختگی ظاهری شکوفه‌ها است که بلافاصله پس از باز شدن گل‌ها رخ می‌دهد.
در مراحل اولیه آلودگی، گل‌ها ظاهری ‌سوخته پیدا کرده و به‌سرعت سیاه می‌شوند. عموماً کل شکوفه‌های یک خوشه دچار سوختگی شده و از بین می روند.

درخت گلابی به آب و هوای گرم و مرطوب در بهار حساس است و درگیر بیماری های گیاهی از قبیل : شانکر و کپک سیاه و زخم و کپک پودری می شود و مورد هجوم شپشک ها و بید قرار می گیرد.

انواع گونه های خوج:
 گلابی وحشی سه گونه مهم دارد که انچوچک یکی از انواع آن است و رویشگاه طبیعی آن استان فارس، کهگیلویه و بویراحمد و استان لرستان است. به میوه و دانه این نوع گلابی جنگلی، انچوچک یا انجوجک می گویند.

طول درخت این میوه گاهی به هفت تا هشت متر می رسد و با آن که میوه آن قابلیت استفاده ندارد، ولی تخم آن جمع آوری  و استفاده دارویی می شود.

خواص طبی و درمانی انچوچک
این دانه طبیعت معتدل دارد و براساس تحقیقات انجام شده، در طب سنتی از خواص درمانی آن برای نرم کردن سینه، آرامش اعصاب، افزایش ادرار، افزایش نیروی جنسی و جسمی، تقویت  نیروی عمومی بدن، افزایش وزن و قاعده آوری استفاده می شده است.
براساس لغت نامه دهخدا، انچوچک به دلیل آن که نوعی میوه با جثه کوچک است، از نظر لغوی نیز به معنای ریز و کوچک معنا شده است و کنایه از آدمی است که به لحاظ جسمی یا قابلیتی کوچک باشد. در نتیجه انچوچک فحش یا کلمه ای با معنی و مفهوم ناروا نیست.

 هم اکنون اطلاعات اندکی در مورد خواص تغذیه ای و درمانی گلابی وحشی وجود دارد، اما لازم است بدانید گلابی جنگلی به دلیل آن که یکی از گونه های گلابی است، خواص تغذیه ای و درمانی آن را دارد.